________________
જ્વાલામુખી: ૧૫ હતી. તેવી જ રીતે . સ. ૧૭૪૮માં એક ખેડૂત ખેતરમાં ખોદકામ કરી રહ્યો હતો, ત્યારે તેને વાસણો, પ્રતિમાઓ ઈત્યાદિ પ્રાચીન વસ્તુઓ મળી આવી હતી. આ રીતે પ્રાચીન પિમ્પિયાઈ નગરને પત્તો પણ મળી ગયે. કેટલાંક મકાને તે આબેહૂબ સ્થિતિમાં મળી આવ્યાં હતાં, મળી આવેલાં કેટલાંક ચિત્ર એટલાં તો સુંદર હતાં કે જાણે તે આજેજ રંગાં હોય તેમ લાગતું હતું. આ શહેરે ૧૫૦૦ વર્ષ સુધી જમીનમાં દટાયેલાં પડ્યાં હતાં, પરંતુ આખરે તેને પત્તા લાગે. તેનું ખોદકામ હજી પણ ચાલું છે ને થોડાંક વર્ષ પર ત્યાંથી હિંદી હાથીદાંતની કારીગરીના નમૂના ને હિંદને રેમ વચ્ચેના જળવ્યવહારનું સૂચન કરતાં કેટલાંક ચિત્રો મળી આવેલાં. - ઈ. સ. ૧૮૭૨માં વિસુવિયસ પાછો ફાટયો હતે. આ સમયે તેના મુખમાંથી ૩૦૦૦ કુટ પહોળી અને ૨૦ ફુટ જેટલી ઊંડી નદીઓ વહેતી હોય તેમ લાવારસ વહી રહ્યો હતો. લાવારસના વહનની ગતિ દર કલાકે ૧૩૨૦ ફુટ જેટલી હતી. આ રાક્ષસી સરિતાના પ્રવાહ તેના માર્ગમાં આવતી નાની મોટી અનેક વસ્તુઓને સંહાર કર્યો હતે. અતિગરમ પથરાઓ તે લગભગ ૪૦૦૦ ફુટ ઊંચે ઊડયા હતા, અને ઉષ્ણ રાખ ૮૦૦૦ ફુટ ઊંચે પહોંચી હતી ! રાખ-પત્થર અને લાવારસથી આસપાસના બે ચોરસ માઈલ જેટલા વિસ્તારમાં લગભગ તેર ફુટ જાડી સપાટી બંધાઈ ગઈ હતી. ઈ. સ. ૧૮૭રમાં એ વિસુવિયસ જવાલામુખીએ લગભગ એક કોડ રૂપિયાનું નુકશાન કર્યું હતું. અસંખ્ય માનવ-પ્રાણીઓને સંહાર થઈ ગયો હતે. ઈ. સ. ૧૯૯૪માં જ્યારે વિસુવિયસ પર્વત ફાટે ત્યારે પર્વતની વરાળ, ધુમાડે, રાખ અને પત્થરા ઈત્યાદિનાં જે મેટાં વાદળાં બંધાયાં હતાં તેમાંથી વિદ્યુતના ઘણું મેટા ભયંકર ચમકારાઓ ઉત્પન્ન થયા હતા. લાવારસની સરિતાઓની ગતિ એક કલાક માઈલ જેટલી હતી. લાલચળ પત્થરે લગભગ ૪૦૦૦ ફુટ ઊંચે આકાશમાં ઊડીને ૧૪૦ માઈલ દૂર પડતાં કેટલાંક મકાનનાં છાપરાં ભાંગીને ભૂક્કો થઈ ગયાં હતાં. . સ. ૧૮૮૦ માં આ જવાલામુખી ફાટવાથી ભયંકર નુકશાન થયું હતું. સને ૧૯૦૭માં વિલુવિયસ ફાટે એ તે હજુ હમણાં જ બન્યું હોય એમ લાગે છે. આ હોનારતથી અસંખ્ય મનુ મૃત્યુ પામ્યાં હતાં. ૧૯૦૭ પછી આ જવાલામુખીએ બૈર્ય ધારણ કર્યું છે. તે હવે જ્યારે ફાટશે તે કહેવું મુશ્કેલ છે. પરંતુ એટલી તે ખાત્રી છે કે એક દિવસ એ જરૂર ફાટવાને!
કોઈ એમ ન ધારશે કે વિસુવિયસની ધાસ્તીથી ત્યાં આગળ મનુષ્ય વસવાટ નહી કરતાં હોય ! પ્રાચીન હકયુંલેનિયમ નગરનાં ખંડિયેરે ઉપર અત્યારે રેઝીના” નામને એક કબ છે. તેમાં લગભગ ૧૩૦૦૦ માણસે રહે છે. જો કે આ લેકે વિસુવિયસની ધાસ્તીથી મુક્ત તે નથી જ. જવાલામુખીની ખીણમાં લગભગ ૮૦૦૦૦ મનુષ્ય વસવાટ કરી રહ્યાં છે. જયારે વિસુવિયસ ફાટવાનાં ચિહે જણાય કે તરત જ આ લેકે પોતાનાં બાલબચ્ચાંઓ સહિત, માલમિત તજીને, જીવ લઈને નાસી જાય છે.
યુરોપમાં ‘વિસુવિયસ જેવડા મેટા અને ભયંકર બીજો કોઈ વાલામુખી પર્વત નથી, તે પણ આઈસલેન્ડ દ્વીપમાં હેકલા' નામનો ભયંકર વાલામુખી પર્વત છે. તે પર્વતની લાંબી હારે પથરાયેલી છે. હેકલા પર્વતમાં આવેલી તેની એક શાખામાં “સ્કપ્ત કુલ' નામનો પર્વત ઈ. સ. ૧૭૮૩ માં ફાટયે હતે. એ સમયે તેમાંથી લાવારસની બે મહાન સરિતાઓ વહી હતી. એક સરિતા ૫૦ માઈલ લાંબી અને ૧૫ માઈલ પહોળી હતી. બીજી સરિતા ૪૦ માઈલ લાંબી અને છ માઈલ પહોળી હતી. આ પર્વત ફાટવાથી અસંખ્ય મનુષ્યો મૃત્યુ પામ્યાં હતાં.
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
