________________
સુવાસ: મે ૧૯૪ર આવેલ નથી એટલા જ ખાતર એના વ્યકિતત્વનો ઇન્કાર કરે કે એના સંવત્સરને અન્યના નામ પર ચડાવી દે છે તે ખરેખર એતિહાસિક પ્રમાણુવાદનું અજીર્ણત્વ છે, છતાં શિલાલેખ અને સિકકા પણ વિક્રમના વ્યકિતત્વને પ્રકાશિત કરવામાં કેટલા મદદગાર બને છે તે અહીં અવલોકી જઈએ..
ઈ.સ. પૂર્વે ૫૭ માં કારૂરના ૧૪મહાયુદ્ધમાં શકે પર વિજય મેળવીને વિક્રમાદિત્યે પિતાને રાજ્યાભિષેક ઉજવ્યો અને તે જ સમયે પ્રજાને ઋણમુકત ૫ બનાવી તેણે નો સવંત્સર પ્રવર્તાવ્યો. શરૂઆતમાં 15 તે સંવત માલવગણસંવત, 19 કૃતસંવત ૧૮ અથવા માલવેશ સંવત ૧૯ના નામે
૧૪ કારૂરના મહાયુધમાં વિક્રમાદિત્યે શકને હરાવ્યા અંગેની નોંધ હ્યુએન્સગ તેમજ આબેરૂનીએ પણ લીધી છે. દંતકથાઓ અને નાશિકના શિલાલેખના આધારે જોઈ શકાય છે કે કારનું યુદ્ધ શકારિ વિક્રમાદિત્ય અને શકો વચ્ચે ઈ. સ. પૂર્વે પહેલી સદીમાં ખેલાયું હતું. [ Tradition is strong in ascertaining that Vikramaditya defeated alien Sakas near Karur and established his era...J. A.H.R.S. Vol, II. 1-64 ] જ્યારે ગુપ્તવંશી ચન્દ્રગુપ્ત બીજાએ તે શક (ખાસ)-ક્ષત્રપોને નાશ હિમાલયની તળેટીમાં કાર્તિકેચ નગરની સમીપમાં કર્યો હતો. (જુઓ “સુવાસ” એપ્રિલ-૧૯૪૨),
૧૫ આર્ય પ્રથાનુસાર પ્રજાને કણમુકત બનાવ્યા પછી જ નવા સંવત્સરની થાપના થઈ શકે છે. શાલિવાહને પણ પિતાને સંવતસર શરૂ કરતાં પહેલાં પ્રજાને ત્રણમુકત બનાવેલી. તિ, સાતવાહનો મેળ રક્ષિાपथमनग विधाय तापीतीरपर्यन्तं चोत्तरापथं साधयित्वा स्वकीय संवत्सरं प्रावीवृतंत्प्रतिष्ठानपत्तन कल्प]
૧૬ કેટલાક વિદ્વાને એ મત ધરાવે છે કે શરૂઆતમાં ૧૭૫ વર્ષ લગી તે આ સંવત વિક્રમ સંવતના નામે જ ઓળખાયલો ને પછી તે કૃતસંવત, માલવગણુસંવત ઇત્યાદિ નામે ઓળખાવા લાગે (J. B. B. R. A. s. Vol. XIV, p. 22 તેમજ શ્રી ગણપત કૃષ્ણજી કૃત શક ૧૮૦૦ નું પંચાંગ ) કાલકાચાર્ય-કથા આ વિધાનને મદદરૂપ બને તેમ છે. કેમકે તેમાં જણાવ્યા પ્રમાણે વિ. સં. ૧૩૫ માં વિક્રમાદિત્યના વંશજ પર શકપતિએ જ્યારે વિજય મેળવે ત્યારે તેણે પિતાને ન શકસંવત્સર પ્રવર્તાવીને વિક્રમ સંવત્સરને દબાવી દીધે. १७ मालवानां गणस्थित्या याते शतचतुष्टये ।
(મંદરને કુમારગુપ્તનો શિલાલેખ) નવા સંવત્સરની શરૂઆત કરતાં કોઈ પણ લોકનાયક તેની સાથે પિતાનું નામ સાંકળવાને બદલે તેની સ્થાપનામાં જે વર્ગ પિતાને મદદગાર બન્યા હોય તેનું જ નામ સાંકળે છે, (દા. ત. મુલિનીએ ઈટલીમાં સ્થાપેલો ન સંવત્સર આજે ફેરીટ સંવત્સરના નામે ઓળખાય છે.) તે છે વિક્રમે પિતે સ્થાપેલા સંવત્સરને સૈન્ય, સામતે ને પ્રજાનું સન્માન વધારવાને “માલવગણસંવત’ નામ આપ્યું હોય તો તેમાં કંઈ અયુકત નથી.
છે. શેખાનેકરે અહીં જ ને અર્થ સમૂહના રવરૂપમાં નહિ પણ ગણના 'ના સૂચક તરીકે દર્શાવવાને, પ્રયત્ન કર્યો છે. (Journal of Indian History Vol, X pt. 2) १८ कृतेषु चतुर्पु वर्षशतेष्वेकाशीत्युत्तरेष्वस्यां मालवपूर्वायां ।
મધ્યમિકા નગરીને શિલાલેખ) વિક્રમાદિત્યે કલિયુગને કતયુગમાં ફેરવી નાંખે એમ દર્શાવવાને માલવગણે જ તેને કૃતસંવત્સર તરીકે ઓળખાવેલ હેવાનો સંભવ છે. १९ संवत्सर शतैर्याते: सपंचनवत्यर्गलैः सप्तभिर्मालवेशानां ।
(કણરવાના શિવમંદિર પર શિલાલેખ) માવેશ એ મહાન વિક્રમાદિત્યને માટે જ વપરાયલ શબ્દ છે.
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
