________________
૬૨. પ્રદોષ વ્રત માહાત્મ્ય
વિશેષ કરીને બ્રાહ્મણો માટે પ્રદોષ વ્રતનું માહાત્મ્ય બહુ જ વર્ણવાયેલું છે. દાન વિ.ના પ્રતિગ્રહથી પ્રાપ્ત દોષો નિવારવા અને મહાદેવની પ્રસન્નતા માટે આ વ્રતપાલનનો મહિમા છે. પરંતુ કોઈ પણ દ્વિજ આ વ્રતપાલનથી આંતરિક શુદ્ધિ પ્રાપ્ત કરી-શકે છે. પરાન્ત ભોજનનો દોષ આ વ્રત પાલનથી દૂર થાય છે. પાસે આવેલ પરદ્રવ્યના દોષો હરનાર છે.
આ વ્રત સંધ્યા સમયે સાયંકાલ મહાદેવની પુજા-અર્ચના કરી ત્યારબાદ પ્રસાદ નિમિત્તે ભોજન ગ્રહણ કરવાનો મહિમા સુચવે છે. સંપૂર્ણ દિવસ ઉપવાસ રાખી સાંજે યજન- પુજન કે દર્શનનો ક્રમ રાખી ચિત્તને મહાદેવના ચરણોમાં સમર્પિત કરવાનું હોય છે.
એવું કહેવાય છે કે પ્રદોષના દિવસે સંધ્યા સમયે પ્રદોષ કાળે આકાશમાં શિવપાર્વતી મનોરમ નૃત્ય કરે છે. આ સમયે આકાશ ભણી દૃષ્ટિ રાખી પ્રદોષ સમય સુધી શુદ્ધચિત્તે શિવ સ્તવન તેમજ નૃત્યનો યોગ કરવામાં આવે તો આ વ્રત શીઘ્ર ફલદાયક બને છે. શિવપાર્વતી પ્રસન્ન થઈ યથાકાળે દર્શન પણ દે છે.
કાળના પણ મહાકાળ શિવના પ્રદોપ નૃત્યનો આ દિવસ છે. દિવસની વિદાય અને રાત્રીના પ્રારંભ વચ્ચેના સમયને પ્રક્રોપ સમય કહે છે. વ્રત કરનારે દર્શનયજન- પુજન નૈવેદ્ય સમર્પણ કરી પ્રસાદ લેવાનો હોય છે. જન્મ-જન્માંતરના અઇચ્છનીય પ્રતિગ્રહના દોષનું નિવારણ કરવા મનુષ્ય દેહ જ સમર્થ છે. મનુષ્ય દેહમાં આ પ્રદોષવ્રત પાલનથી સામ્બ સદાશિવની પ્રસન્નતા સરળતાથી પ્રાપ્ત થઈ શકે છે.
પ્રદોષ સમયે સ્તવન સ્તોત્ર
श्री गणेशाय नमः ।
सत्यं ब्रवीमी परलोकहितं ब्रवीमि सारं बवीम्युपपनिषद्धघृदयं ब्रवीमि । संसार मुल्वणमसारमवाप्य जंतोः सारोऽयलीश्वर पदांषुरुहस्य सेवा ॥१॥ ये नार्चयंति गिरिशं समये प्रदोषे येतार्चितं शिवमपि प्रणमंति व्याज्ये । एतत्कथां श्रपतिपुटेन विषांते मूढास्ते जन्म जन्मसु भपंति नरा दरिद्राः ॥२॥ येवै प्रदोष समये परमेश्वरस्य कुर्वंत्यनन्य मनसों ऽघ्रिसरोजपूनाम् । नित्य प्रवृद्ध धनधान्यकलप्रपुत्र सौभाग्य संपदधिनमस्त हहैव लोके ॥३॥ कैलासशैलभुपने त्रिनगज्जनित्री गौरीं निणेस्य कनकक्षितराजपीठे नृत्यं विद्यातुमभिवाछंति शूलपाणौ देवाः प्रदोष समये नु भजंति सर्वे ॥४॥ पाग्देवी घृतवल्लकी शतमत्वो वेणु दधत्पअजस्तालो निजप्रकरो रमा
1
૭૯
