Santbalji

Author(s): Gunvant Barvalia
Publisher: Vishva Vatsalya Prayogik Sangh

Page 5

“તારા પિતાજીના અંતકાળે મુખમાં મૂકવાની બે આની પણ નહોતી, પણ તારી બાએ કોઈનેય જણાવા દીધું નથી.’’
આવી ગરીબ સ્થિતિ હોવા છતાં તેમની માતા મોતીબહેન કદી કોઈનીય પાસે પોતાની ગરીબાઈને પ્રગટ કરતા ન હતા. તેઓને પિયર તેડી જવા માટે તેમના ભાઈ આવ્યા, પણ તેઓ પિયરમાં જઈને રહેવાને બદલે ટોળમાં રહ્યા. ‘સાસરાની ઝૂંપડી સારી પણ મહિયરનો મહેલ નહીં સારો' એવું તેઓ માનતા હતા અને તેથી જ સાસરે રહ્યાં.
મોતીબહેન ખૂબ લોકપ્રિય હતા. ગામના લોકો તેમની સલાહ લેવા આવતા હતા. ટોળ ગામમાં નમાજ પઢાવવાનું તથા ધાર્મિક શિક્ષણ આપવાનું કામ ઈમામ અલીશાહ કરતા હતા. તેઓ પવિત્ર હૃદયના અને જ્યોતિષવિદ્યાના જાણકાર હતા. મસ્જિદની પાસે મંદિર હતું. એ મંદિરના પૂજારી કરસનજીભાઈ પણ ખૂબ આસ્તિક હતા. આ બંને પણ મોતીબહેન માટે ખૂબ આદર ધરાવતા હતા. આ રીતે સર્વધર્મભાવનાના સંસ્કાર બાળપણથી જ નાનકડા શિવલાલ પર પડ્યા હતા. ખૂબ નાનીવયમાં શિવલાલે પિતાનું શિરછત્ર ગુમાવ્યું, પણ માતા મોતીબાએ પરિવારના નિર્વાહ માટેની બધી ફરજ ઉપાડી લીધી.
શિક્ષણ ઃ ટોળ ગામમાં ભણતર માટેની સગવડ ન હોવાથી, ટોળથી બે માઈલ દૂર આવેલ અરણી ટીંબા ગામે, શિવલાલને તેઓ છ વર્ષની વયના હતા ત્યારે શાળામાં મોકલ્યા. રોજ શાળાએ જવા- આવવાનું શિવલાલને ગમતું હતું. ગામના બધા બાળકો એકસાથે આનંદ-કિલ્લોલ કરે. શિવલાલ બધા સાથે
હળીમળી ગયો હતો. ફક્ત બે ગુજરાતીનો અભ્યાસ આ અરણી ટીંબાની શાળામાં પૂરો કરી, વધુ અભ્યાસ માટે મોસાળમાં, બાલંભા ગયા કારણ કે તેમના મામા સંતબાલજી - જીવનકવન અને પ્રેરક પ્રસંગો
મણિભાઈ, બાલંભાની શાળામાં શિક્ષક તરીકે નોકરી મેળવી શક્યા હતા. મામાએ મોતીબહેનને સમજાવી, શિવલાલને ભણાવવા બાલંભા લઈ ગયા.
બાલંભાની શાળામાં પણ તે બધાનો લાડીલો વિદ્યાર્થી બની ગયા. આ શાળામાં તેણે સાત ગુજરાતીનો અભ્યાસ પૂરો કર્યો અને થોડુંક અંગ્રેજી શીખવા મળ્યું.
શિવલાલને બાળપણથી જ માતા પાસેથી વિનય, નમ્રતા, સાદાઈ વગેરે ગુણો મળ્યા હતા પરંતુ તેમનું ઘડતર મોસાળમાં થયું. સેવાપરાયણ માતામહ (નાના) પ્રાણજીભાઈ વોરા અને માતામહીએ (નાની =માતાની માતા) શિવલાલનું સંસ્કાર ઘડતર કર્યું. સર્વધર્મ સમભાવના સંસ્કારને મોસાળમાં વધારે પોષણ મળ્યું . શિવલાલ રજાના દિવસોમાં માતા મોતીબા પાસે જતો. રજાઓમાં માતા શિવલાલને ખૂબ સ્નેહથી, દરેક પ્રકારના લાડ લડાવી સાચવે. ઘરની નબળી આર્થિક સ્થિતિનો એને ખ્યાલ પણ ન આવવા દે. પરંતુ સમજણો થતો શિવલાલ એ જાણી શક્યો કે ખૂબ મુશ્કેલીઓ વેઠી માતા ઘરનો ભાર વહે છે ! દળણાં દળી, સિલાઈકામ કરી, ગોદડાં સીવી જાતમહેનતથી ઘર ચલાવી રહ્યા છે, પણ હવે વધુ સમય બાને તકલીફ ઉઠાવવા દેવી નથી. ‘મારે મારી બાને આરામ અને સુખ આપવા કમાવું જોઈએ. કર્તવ્યધૂરાનો ભાર મારે વહેવાનો જ છે તો બને તેટલો વહેલો જ વહેવો એ યોગ્ય છે.’
ગામના લોકો પણ શિવલાલને કહેતા, ‘તું તારી માનું એકનું એક રતન છો. દળણાં દળી, પેટે પાટા બાંધી તને ઉછેર્યો છે, એ આશાએ કે ઘરનો ભાર તું ઉપાડી લઈશ.’
સંતબાલજી - જીવનકવન અને પ્રેરક પ્રસંગો