________________
દોશી, અંબુભાઈ શાહ, નવલભાઈ શાહ, મીરાબહેન, અનુબહેન, પ્રભાબહેન, વનિતાબહેન, લલિતાબહેન, ચંચળબહેન, છબલબેન, સુરાભાઈ ભરવાડ, મનુ પંડિત, દુલેરાય માટલિયા, વીરચંદભાઈ ઘેલાણી, પુષ્પાબહેન તથા અરવિંદભાઈ મહેતા, જે.કે. દીવાન, દેવીબહેન અને જયંતિભાઈ શાહ - આ નામો પૂ. સંતબાલજીની જન્મશતાબ્દીના અવસરે અવશ્ય સ્મૃતિને અજવાળે અને પુનિત પ્રકાશ અર્ધી રહે છે. શુદ્ધિપ્રયોગ:
સમાજના અનેક પ્રશ્નોના ઉકેલ માટે કેવા પ્રયત્નો કરવામાં આવ્યા હતા તેની વિગત આ પ્રયોગથી જાણી શકાય છે. શુદ્ધિપ્રયોગ એટલે “શુદ્ધ કરવાની પ્રક્રિયા'. આ પદ્ધતિ પાછળની ભૂમિકા એવી છે કે કોઈપણ માણસ બિલકુલખરાબ હોતો નથી. તેનામાં રહેલ સદ્ગુણને જાગૃત કરવાની જરૂર છે. શ્રી અંબુભાઈ શાહ દર્શાવે છે.
અન્યાયનો સામનો કરવા માટે સામાન્યપણે ચાર જુદી જુદી પદ્ધતિઓ અમલમાં મૂકી શકાય. તેમાંની પહેલી પદ્ધતિ અનુસાર હિંસાનો આશ્રય લેવો પડે. તેમ કરવાથી કદાચ તાત્કાલિક રાહત મળે, પરંતુ પ્રશ્નોનો કાયમી ઉકેલ આવી શકતો નથી. બીજી પદ્ધતિ એવી છે કે અન્યાયના પ્રતિકાર માટે ન્યાયની કોર્ટનો આશ્રય લેવો. પરંતુ આ પદ્ધતિને તેની પોતાની કેટલીક મર્યાદાઓ છે. ત્રીજી પદ્ધતિ લોકોની નૈતિક તાકાતને ઉપયોગમાં લેવાની છે. જો સમાજમાં પડેલી સામૂહિક નૈતિક તાકાતને સંગઠિત કરવામાં આવે તો તેનાથી સામાજિક ક્રાંતિનો પાયો અવશ્ય નાખી શકાય. શુદ્ધિપ્રયોગના અનેક દષ્ટાંતો મળે છે.” ભાલનળકાંઠા પ્રાયોગિક સંઘઃ- સંતબાલજીએ ગામડાં અને શહેર બંનેનાવિકાસ
સંતબાલજી - જીવનકવન અને પ્રેરક પ્રસંગો
માટે કેટલીક યોજનાઓ તૈયાર કરી અમલમાં મૂકી હતી. તેઓ માત્ર ક્રાંતિકારક કે કાલ્પનિક વિચારો રજૂ કરનાર ન હતા, પરંતુ એ વિચારોને તેમજ સિદ્ધાંતોને વ્યવહારમાં મૂકી, રચનાત્મક કાર્ય કરવાની પ્રેરણા આપનાર મહામાનવ હતા. પ્રયોગની પ્રેરણાભૂમિ ગુંદી આશ્રમ બને છે. ભાલનળકાંઠામાં કાર્ય કરતા અને કામમાં સક્રિય રસ ધરાવતા ભાઈબહેનોની એક સભા ૧૯૪૭માં બાવળા મુકામે ભરવામાં આવી હતી. સર્વોદયની ભાવના સાથે એ પ્રદેશમાં વિચરી રહેલા સંતબાલજીએ પ્રાયોગિક સંઘની કલ્પના સ્પષ્ટ કરી. પ્રાયોગિક સંઘ એટલે પ્રયોગ કરનારાઓનો સંઘ. સમાજને ઊંચે લાવવા, તેને ઘડવા, તેના મૂલ્યો બદલવા વિવિધ ક્ષેત્રોમાં પ્રયોગો કરવા પડશે.
આ પ્રયોગો જૂના અને નવા રચનાત્મક સેવકો મળીને કરશે. પ્રાયોગિક સંઘએ શુદ્ધ રચનાત્મક સેવકોની નૈતિક શક્તિ છે. સંઘનો ઉદ્દેશ - માણસ એ જીવસૃષ્ટિનું અવિભાજ્ય અંગ છે. તેથી એનું જીવન એવું હોવું જોઈએ કે જીવસૃષ્ટિને વિકસાવીને વિકસે. આ ઉદ્દેશ લક્ષમાં રાખીને સદરહુ પ્રદેશમાં તેમજ પ્રસંગોપાત બીજા ક્ષેત્રોમાં સંઘે જરૂરી પ્રવૃત્તિઓ કરવી અને કરાવવી. સંઘની પ્રવૃત્તિઓને નૈતિક રીતે પહોંચી વળવા વૈતનિક સભ્યો અને કાર્યકર્તા રોકવા. આવા જૂથના રોકાણને લીધે થતા ખર્ચને પહોંચી વળવા ફાળો ઉઘરાવવો. ધનને ગૌણ ગણીને તન અને મનથી કાર્ય આપનારનું સ્થાન ઊંચું ગણવામાં આવશે.
આ સંઘના પ્રથમ પ્રમુખ તરીકે પૂ. રવિશંકર મહારાજે ઈ.સ. ૧૯૪૭ થી ૧૯૫૬ સુધી સેવાઓ આપી હતી. સંઘે વ્યવસ્થિત રીતે સર્વોદય આશ્રમ, ગુંદીમાં પોતાનું કાર્યાલય શરૂ કરી, વિવિધ પ્રવૃત્તિઓનું સંચાલન હાથ ધર્યું. ગુંદી ધોળકા સંતબાલજી - જીવનકવન અને પ્રેરક પ્રસંગો
