________________
વિશ્વવાત્સલ્ય પ્રાયોગિક સંઘ
સમાજમાં સત્ય, ન્યાય અને પ્રેમ મારફત જવાબદાર લોકશાહીના માર્ગે સમાજકલ્યાણની અનેકવિધ પ્રવૃત્તિઓ હાથ ધરવાના ઉદ્દેશથી આ સંસ્થા સ્થાપવાનો વિચાર કરવામાં આવ્યો. પ્રથમ વિચારણા કરવા માટેની એક સભા, ૧૯૫૮ માં ગુરુદેવ પૂ. નાનચંદ્રજી સ્વામી તથા સંતબાલજીની નિશ્રામાં કાંદીવલી મુકામે મળી હતી. ૧૯૫૮ ના વર્ષના ઓગષ્ટ માસમાં, ઘાટકોપર મુકામે તેનું બંધારણ મંજૂર કરવામાં આવ્યું અને આ સંઘની કામગીરી વેગવંતી બની.
મુખ્યત્વે શહેરી વિસ્તારમાં આ સંઘ અનેક પ્રકારની કામગીરી કરી રહેલ છે. આ સંઘના કાયમી કાર્યાલય માટે, સૌથી પ્રથમ મુંબઈને પસંદ કરવામાં આવ્યું. સેંકડો બહેનોને નાત-જાત કે ધર્મના ભેદભાવ વગર રોજીરોટી મળી રહે તેવા ગ્રામઉદ્યોગો અને ગૃહઉદ્યોગો શરૂ કરવા પર પસંદગી ઉતરી.
આ સંઘે પૂ. સંતબાલજીની ૫૫ મી જન્મજયંતિ ઉજવવાનું નક્કી કરી ભંડોળ એકઠું કરવાની પ્રવૃત્તિ હાથ ધરી અને એક લાખ રૂપિયા એકઠા કરવામાં
સંતબાલજી - જીવનકવન અને પ્રેરક પ્રસંગો
આવ્યા. તેમાંથી ૫૫,૫૫૫ ભાલ નળકાંઠા પ્રાયોગિક સંઘને તેમની પ્રવૃત્તિ માટે ફાળવવામાં આવ્યા અને બાકીની રકમ શ્રી સંઘહસ્તક બહેનોની પ્રવૃત્તિઓ માટે વાપરવાનું નક્કી થયું. એ માટે ઘાટકોપર મુકામે, વિશ્વવાત્સલ્ય પ્રાયોગિક સંઘ દ્વારા, મહિલા ગૃહ ઉદ્યોગ જે અત્યારે માતૃસમાજ તરીકે જાણીતું છે, કામાગલીમાં આવેલું છે તેના મકાન ખરીદવા માટે ફંડ વાપર્યું. આ માતૃસમાજ શુદ્ધ વસ્તુઓનો ઉપયોગ કરી અથાણાં, મસાલા, પાપડ વગેરે ચીજો જાતદેખરેખ નીચે તૈયાર કરાવી વેચાણ કરે છે.
ધર્મ અને સમાજકલ્યાણી, મહિલા કલ્યાણની પ્રવૃત્તિઓ ઉપરાંત આપણા દેશની વિવિધ પ્રવૃત્તિઓ દા.ત. દલાઈ લામાનું સ્વાગત, મુંબઈ દ્વિભાષી રાજયનું આંદોલન,કચ્છ-ગુજરાતના રેલ પ્રસંગો, ભાષાકીય કર્મચારીઓની હડતાલ વગેરે દેશને લગતા અનેક પ્રશ્નો વખતે સંઘ ઠરાવી, આંદોલન કરી પોતાનો ફાળો આપ્યો છે. વર્તમાનમાં પણ આ સંઘ ખૂબ સક્રિય છે. મુંબઈના ત્રણ માતૃસમાજો:
માતૃસમાજ ઉદ્યોગગૃહ - કામાલેન, સી.પી.ટેક અને શિવ.
માતૃસમાજોનો મુખ્ય કાર્યક્રમઃ - આમ તો હજી શહેરોમાં અને તે પણ આંગળીને વેઢે ગણાય તેટલા માતૃસમાજો ઉઘડ્યા છે. આ માતૃસમાજો મધ્યમવર્ગીય સમાજ માટે થોડીકપૂરક આજીવિકા મેળવી આપે છે પરંતુ હવે પછી તેનો કાર્યક્રમ તોફાનો સામેના સામુદાયિક અહિંસક પ્રતિકારનો રહેવો જોઈએ. સત્યાગ્રહ મહાન તાકાત ધરાવે છે. શિક્ષણ, સંસ્કાર, સામૂહિક મનોરંજન કાર્યક્રમ, ગૃહઉદ્યોગ - કેળવણી વગેરે કાર્યક્રમો યોજી શકાય.
સંતબાલજી • જીવનકવન અને પ્રેરક પ્રસંગો
