________________
આ વ્રત અનુસાર આપણે સૌ જીવન જીવીએ અને અન્યને પણ સન્માર્ગે લાવવાની પ્રેરણા આપીએ એ એમનો પ્રધાન ઉદ્દેશ હતો. તેઓ નીતિ, ધર્મ અને અહિંસા, સદાચાર વગેરે ઉત્તમ મૂલ્યોને સૌ સ્વીકારે એ માટેનો પ્રચંડ પુરુષાર્થ કરતા હતા. કોઈ સ્થૂળ હેતુ કે દુન્યવી કહી શકાય એવી કોઈ અપેક્ષાથી તેઓ કોઈ પણ કાર્ય હાથ ધરતા ન હતા. જે કંઈ શુભ અને મંગલ હોય તેના તેઓ પુરસ્કર્તા હતા. લોકસેવાની તેમની સર્વપ્રવૃત્તિનું બીજ ભાલ નળકાંઠાના અનેક પ્રશ્નોમાંથી પાણીની સમસ્યાના ઉકેલમાં જોઈ શકાય છે. નળકાંઠામાં પક્ષીઓનો શિકાર થતો તે બંધ કરવા પણ તેમના આત્માના પોકારનો હજારો લોકોએ જાણે કેપડઘો પાડ્યો છે. આ રહ્યા એ શબ્દોઃ- “શિકારી બંધુઓને બુદ્ધિ મળો ! અહિંસાનો પૂરા અર્થમાં વિજય થાઓ.’ વર્ષો સુધી સૂત્રોચ્ચાર એ પ્રદેશમાં બોલાતો હતો. એમના આત્માનો આ પોકાર, હકીકતમાં તો ભગવતી અહિંસાનો, મહાવીર પ્રભુની જીવનભાવનાનો પોકાર હતો - જૈનધર્મનો પ્રાણ હતો.
પ્રેમના સાગર સંતબાલજી બાલભાવના વિકસાવતા ગયા. બાળકભાવે આખી સૃષ્ટિને નિહાળતા રહ્યા. સૌમાં તેમણે માતાનું, માતાના વાત્સલ્યનું દર્શન કર્યું. જેનવિચારધારા અને ગાંધીવિચારનો સમન્વય કરીને ભાલનળકાંઠા પ્રયોગ તેમણે આરંભ્યો હતો. તેઓએ કહ્યું છે -
વિશ્વ વાત્સલ્ય સામે રાખીને, સર્વધર્મ સમન્વયની દૃષ્ટિએ સમાજરચનાનો આ પ્રયોગ છે. નીતિ અને ધર્મ તેના પાયામાં છે. પછાતવર્ગ, ગામડાં અને નારીજાત આ ત્રણેથી આ પ્રયોગની શરૂઆત થઈ છે. આ પ્રયોગમાં ભારતની પ્રાચીન સાંસ્કૃતિક પરંપરાની જેમ રાજ્યસત્તા ઉપર જનતાનો અંકુશ રહે, જનતા ઉપર જનસેવકો રહે, જનસેવકોને સાધુ-સંતોનું માર્ગદર્શન રહે એ દૃષ્ટિએ ભાલ નળકાંઠાના પ્રયોગમાં ગ્રામીણ જનતાના કિસાન ગોપાલક અને ગ્રામોદ્યોગ
મજૂરોનાં સંગઠનો છે.”
ઈ.સ. ૧૯૩૮ માં સૌથી પહેલીવાર સંતબાલજીએ નપાણિયા ભાલમાં પ્રવેશ કર્યો. વિરમગામ, સાણંદ, ધોળકા અને ધંધુકાનો પ્રદેશ કે જે, સૌરાષ્ટ્ર અને ગુજરાતના સીમાડા પર આવેલ છે તે ભાલનળકાંઠાનો પ્રદેશ કહેવાય છે. ઈ.સ. ૧૯૩૮નું પૂ.શ્રીનું ચાતુર્માસ વાઘજીપુરા નામના ગામમાં થયું. આ ગામ અમદાવાદ અને બાવળાની વચ્ચે આવેલું છે. ગામડામાં ફરતાં ફરતાં એક દિવસે ઘોડાસર ગામમાં ડાહ્યાભાઈ મલાતજવાળા આવ્યા અને તેમણે વિનંતી કરી કે નળકાંઠા ચાલો, ત્યાં એક વિશાળ કોમ છે. થોડા દિવસો આપો. જાણે કે ભાલનળકાંઠાના કાર્યપ્રદેશનો આરંભ કરવા કુદરતે જ આ ભાઈને મોકલ્યા હશે ! માણકોલ મુકામે પ્રથમ સંમેલનઃ -
- શ્રી છગનભાઈ દેસાઈએ માણકોલમાં વાતાવરણ તૈયાર કરી રાખ્યું હતું. તા. ૫-૧-૧૯૩૯ ના રોજ ૭૦ ગામના ૭,૦૦૦ માણસોનું તળપદા કોળી પટેલોનું પ્રથમ સંમેલન ભરાયું. પૂ. શ્રીએ લોકપાલ નામ આપી એ કોળી પટેલોનું ગૌરવ કર્યું. આ કોમને પાળવાના નિયમોનું બંધારણ ઘડી આપ્યું. તેનો અમલ એમના પંચ મારફત જ કરવાનો હતો. જ્ઞાતિ સુધારણાના શ્રી ગણેશ થયા.
ગામેગામ ફરીને લોકોને નિર્વ્યસની બનાવનાર જીવનશુદ્ધિનો જાણે મહાયજ્ઞ માંડ્યો. પૂ. રવિશંકર મહારાજ લખે છે, “સંતબાલને લોકો ચાની પ્રતિજ્ઞાવાળા “સાવાળા' મહારાજ તરીકે ઓળખતા. અહો! તે વખતો શો ઉત્સાહ નાના મોટા સર્વ કોમના માણસો પ્રતિજ્ઞા માટે પડાપડી કરતાં.”
નળકાંઠાની મોટાભાગની વસ્તી માંસાહારી, પક્ષીનો શિકાર રોજિંદી પ્રવૃત્તિ, તળપદા કોળી ઉપરાંત, ભાલમાં ભરવાડ કોમની વસ્તીનું પ્રમાણ પણ
સંતબાલજી - જીવનકવન અને પ્રેરક પ્રસંગો
સંતબાલજી - જીવનકવન અને પ્રેરક પ્રસંગો
