________________
બધાં ક્ષેત્રો એમને ગમતા. સાધુજીવનના આચાર મુજબની બધી ક્રિયાઓ સતત ભાવપૂર્વક કરતા. દીક્ષા લીધા પછી પૂ. ગુરુદેવ માટેના આદરભાવમાં વૃદ્ધિ થતી રહી. સદ્દગુરુની પ્રીતિ અને વાત્સલ્ય અનેરા હતા. માનવમાત્ર પ્રત્યે તેમનું માયાળુ હૃદય સહાનુભૂતિથી છલકતું હતું. તેઓ કહેતા, “એણે મારી સેવા કરી છે કે કેમ એ પ્રશ્ન છે, પણ મેં તો એની સેવા કરી જ છે.... વાંચવું, વિચારવું ને લખવું એ જ ધૂન.” આવી ઉત્તમકૃપા સંતબાલજીને પ્રાપ્ત થઈ હતી. પૂ. ગુરુદેવ પ્રભુતુલ્ય:- સંતબાલજીને પણ આવા પ્રેમાળ ગુરુદેવ પ્રત્યે અપાર પૂજ્યભાવ હતો. એમના સદ્ગુણના સંકીર્તન અને ધ્યાનમાં તેઓ લીન રહેતા હતા. એમાંથી જ બાર વર્ષે વિશ્વ વાત્સલ્યના ધ્યેયરૂપ અંકુટ ફૂટ્યો. તેઓ કહે છે, “પોતે આજે જે કંઈ છે તે ગુરુકૃપા અને નિસર્ગમૈયાની પ્રસાદી છે.” “ૐ મૈયા' એમનો જીવનમંત્ર બની રહે છે. સંતબાલજીને ગુરુદેવનો પ્રેમ હંમેશાં મળતો રહ્યો છે. તેથી જ તેઓ લલકારી શક્યા. “સકળ જગતની બની જનેતા વત્સલતા સહુમાં રેવું.”
એક વર્ષ માટે સંપૂર્ણ મૌન- સંયમ દીક્ષા પછીના છ વર્ષ પૂ. ગુરુદેવ સાથે જુદે જુદે સ્થળે વિહાર અને ચાતુર્માસ કર્યા પછી તેમજ અનેક પ્રકારની કેળવણી મેળવ્યા બાદ, સંતબાલજીની તીવ્ર ઇચ્છા એક વર્ષ માટે સંપૂર્ણ મૌનસાધના કરવાની થઈ, ગુરુદેવની આજ્ઞા માંગી, ગુરુદેવે કહ્યું કે જરૂર, સાથે રહીને પણ મૌન પાળી શકાશે.
પરંતુ એનો સ્વીકાર કરવાને બદલે રણાપુર ગામની નજીક નર્મદા નદીના કાંઠા ઉપર, માધવદાસજીના આશ્રમને પોતાની મૌનસાધના માટે પસંદ કર્યું. સંપૂર્ણ મૌનસાધના દરમિયાન તેઓએ એકાકી રહેવાનું પસંદ કર્યું અને દુન્યવી સંબંધો પણ તોડી નાખ્યા હતા.
તેઓ લખે છે, “આ મૌનના દિવસોમાં હું જાતજાતના અનુભવોમાંથી પસાર થતો હતો, પરંતુ આ બધામાં સૌથી મહત્ત્વની બાબત એ હતી કે હું કુદરત ઉપર સંપૂર્ણ વિશ્વાસ ધરાવતો થયો. આ સાધનાકાળ ઈ.સ. ૧૯૩૬ નો પૂરા એક વર્ષનો હતો. આ સમય દરમિયાન દુનિયાના બધા ધર્મોનો અભ્યાસ કર્યો. કાવ્યો, લેખ વગેરે લેખનપ્રવૃત્તિ જોરદાર બની ગઈ.”
વિશેષમાં, ધાર્મિક અને આધ્યાત્મિક સાધના ઉપરાંત સંતે સામાજિક બાબતો અંગે શું કરવું, લોકકલ્યાણ માટેની પ્રવૃત્તિઓમાં કેવી રીતે સક્રિય થવું વગેરે બાબતોના સંપૂર્ણ ક્રાંતિકારક વિચારો ઉદ્ભવ્યા. સંપૂર્ણ ક્રાંતિ માટે જાણે કે તેમણે તૈયારી કરી લીધી. જાહેર નિવેદન :- ઈ.સ. ૧૯૩૭ માં તેમણે મૌન તોડ્યા પછી એક નિવેદન બહાર પાડ્યું. આ નિવેદનથી રૂઢિચુસ્ત જૈન સમાજમાં ખળભળાટ મચી ગયો. તેઓએ દર્શાવ્યું કે જૈનસંત તરીકે દીક્ષા લીધા પછી તેઓ એક વિશાળવિશ્વયોજનાનો એક ભાગ છે. જૈન સાધુએ સમાજની સુધારણા માટે કામ ન કરવું જોઈએ એવી કોઈ મનાઈ ફરમાવવામાં આવી નથી. આ નિવેદનથી તેમને જૈનસમાજમાંથી બરતરફ કરવામાં આવ્યા. તેમને કોઈપણ ઉપાશ્રયમાં રહેવા માટે પરવાનગીન આપવી, કોઈએ ભિક્ષા પણ આપવી નહીં, તેવા ફરમાનો થયા. પરંતુ સંતબાલજી હિંમત હાર્યા નહીં. તેમના ગુરુદેવ પર દબાણ લાવવામાં આવ્યું કે તેમણે સંતબાલજીનો ત્યાગ કરવો. નાછૂટકે ગુરુદેવને એ પગલું ભરવું પડ્યું. જાહેર નિવેદન અને જાહેર લોકસેવાના કાર્યોને લીધે તેઓ સંપ્રદાયથી જુદા થયા ખરા, પરંતુ સાધુવેશ ન છોડ્યો અને પોતાના ગુરુદેવ સાથે અંતિમ સમય સુધી વિનયભાવે સંબંધ સાચવ્યો. ગુરુદેવ કહેતા, “સંતબાલ જૈન સાધુ નહીં, જગત સાધુ છે.” જૈન પરંપરાને આધુનિક યુગના વિચારના અનુસંધાન દ્વારા આગળ ધપાવવી એ એમનું સંતબાલજી - જીવનકવન અને પ્રેરક પ્રસંગો
સંતબાલજી - જીવનકવન અને પ્રેરક પ્રસંગો
3
