________________
૪
સંયમી જીવન-સાધના અને સાહિત્યસર્જન
કેળવણી :
પૂ. સંતબાલજીએ દીક્ષા અંગીકાર કર્યા પૂર્વે જ સાધુજીવનને - સંયમીજીવનને ઉપકારક બની રહે તેવું શિક્ષણ લેવાનું શરૂ કરી દીધું હતું અને સંયમ લીધા પછી, ગુરુદેવની આજ્ઞા મુજબ શિક્ષણ મુખ્ય ધ્યેય બની ગયું. જ્ઞાનની એ તાલીમ ગુરુકૃપાથી વધુ ને વધુ વિકસતી ગઈ અને જૈન આગમો તથા વિવિધ શાસ્ત્રોના અભ્યાસ ઉપરાંત, હિંદુધર્મગ્રંથો અને અન્ય ધર્મગ્રંથોના અભ્યાસથી તેઓની સર્વધર્મ સમભાવની ભાવના વધુ સ્પષ્ટ અને મંગલમય બની રહી. તેમના ગુરુએ તેમને અભ્યાસ માટેની બધી જ સગવડ કરી આપી હતી. તેઓ સંતબાલજીને પ્રિય એવી પ્રવૃત્તિ માટે પ્રેરણા આપતા હતા. સંતબાલજી અભ્યાસની ધૂનમાં ને ધૂનમાં ખાવા-પીવાનું પણ ભૂલી જતા ત્યારે ગુરુદેવ તેમને પાણી પાતા.
૨૦
ઉપરાંત, સંતબાલજી પોતાના અભિપ્રાયો મુક્તપણે અને સ્પષ્ટ રીતે દર્શાવી શકે તે માટે ઉત્તેજન આપતા. આ રીતે તેમનું ઉત્તમ ઘડતર થતું હતું. નાનપણથી જ સંતબાલજી - જીવનકવન અને પ્રેરક પ્રસંગો
સંતબાલજીની યાદશક્તિ ખૂબ તીવ્ર હતી, તેથી તેમણે અવધાનના પ્રયોગો શરૂ કર્યા. સંયમીજીવનની તાલીમ, અભ્યાસ-વાંચન અને સાહિત્યસર્જન પણ ક્રમશઃ થવા લાગ્યું.
અવધાનના પ્રયોગો ઃ- શતાવધાની સૌભાગ્યચંદ્ર એક સાથે એક કરતાં વધુ વસ્તુને સ્મૃતિમાં ધારણ કરી શકતા - યાદ રાખી શકતા હતા. પ્રારંભમાં આઠ અવધાન પછી પચ્ચીસ-પાંત્રીસ એમ સંખ્યા વધારતા ગયા અને અવધાનના જાહેરપ્રયોગો પણ કરવા લાગ્યા. લોકો એમની અદ્ભુત શક્તિથી પ્રભાવિત થઈ, મુક્તકંઠે પ્રશંસા કરતા હતા, પરંતુ ગુરુદેવને ડર હતો કે જો અવધાન દર્શાવવાની વૃત્તિ વધશે તો એમાંથી અહંકારનું ભૂત વળગશે. ‘અહં’ જાગશે તો આત્મજ્ઞાન નહીં આવે. ઈ.સ. ૧૯૩૩માં અજમેર મુકામે સ્થાનકવાસી જૈન સાધુઓનું સંમેલન ભરાયું હતું. તે વખતે આર્યસમાજી વિદ્વાનોએ મહારાજશ્રીને યુવાનસંતના અવધાનના પ્રયોગો ગોઠવી આપવા વિનંતી કરી. સ્વામી દયાનંદ સરસ્વતી હોલમાં કાર્યક્રમ યોજાયો. વિદ્વાનોએ સંતબાલજીને ‘ભારતરત્ન’ ની પદવી જાહેર કરી.
તે પછી અમદાવાદમાં જાહેરમાં પ્રયોગો કર્યા અને અન્ય સ્થળે પ્રયોગો
ચાલુ રહ્યા. એક દિવસે પૂ. સૌભાગ્યચંદ્રને થયું કે આ પ્રયોગોથી લોકોમાં વહેમ, પામરતા અને ચમત્કાર જેવાં અંશો વિકસે છે, કોઈને કશો લાભ થતો નથી. લોકોને આવું જ્ઞાન આપવાથી શો લાભ ? તેઓએ તરત નિર્ણય કર્યો ‘અવધાનના પ્રયોગો બંધ.'
ભિક્ષાચારી અને પાદવિહાર :- દીક્ષાના દિવસથી પ્રારંભીને શરીરે સાથ આપ્યો ત્યાં સુધી આ બે પ્રવૃત્તિ તેમણે પૂરા ઉમંગ સાથે કરી હતી અને આ બે પ્રવૃત્તિઓથી એમને અપાર લાભ થયો હતો. ઉપરાંત, જૈનસાધુના નિયમ મુજબ ચાતુર્માસના ચાર મહિના સ્થિરવાસ પણ કરતા હતા. નાનું ગામડું હોય કે મોટું શહેર હોય એ સંતબાલજી - જીવનકવન અને પ્રેરક પ્રસંગો
૧
