Santbalji

Author(s): Gunvant Barvalia
Publisher: Vishva Vatsalya Prayogik Sangh

Page 4

‘ભક્ત નરસિંહ જ્યાં નાચીઓ નેહમાં
સંપદા પામ્યો જ્યાં સુદામો વીર ગાંધી, દયાનંદ જ્યાં નિપજ્યાં
સતી અને સંતનો જ્યાં વિસામો ગામ ગામે ઊભા સ્થંભ પોકારતા
શૂરના ગુણની ગાથ વરણી ભારતીભોમની વંદું તનયા વડી
ધન્ય હો ! ધન્ય સૌરાષ્ટ્ર ધરણી !” આ કાવ્યમાં કવિએ ભારતમાતાની લાડલી મોટી દીકરી તરીકે સૌરાષ્ટ્રને ગણાવી છે. આ પવિત્ર ભૂમિમાં વિશ્વવંદનીય વિભૂતિઓ પૂ. મહાત્મા ગાંધીજી અને સ્વામી દયાનંદ સરસ્વતી થઈ ગયા છે એ હકીકત કવિએ દર્શાવી છે.
પોરબંદરના દરિયાકિનારે ગાંધીજીનો જન્મ થયો છે, પરંતુ દયાનંદ સરસ્વતી ટંકારામાં જન્મ્યા છે અને ટંકારાથી ૪ માઈલ દૂર ‘ટોળ' ગામે સંતબાલજીનો જન્મ થયો છે અને ટંકારાથી થોડે દૂરના ગામ વવાણિયામાં શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજીનો જન્મ થયો છે. આ રીતે મોરબીએ ત્રણ મહાપુરુષોની જગતને ભેટ આપી છે. આ ત્રણેય મહાપુરુષોનું વિશ્વને મહાન પ્રદાન છે, પરંતુ આ પ્રકરણમાં તો મારે સંતબાલજી વિશેની હકીકત જ વર્ણવવાની છે.
સંતબાલજીનો જન્મ: મોરબી તાલુકામાં આવેલા ‘ટોળ' નામના નાનકડા ગામમાં તા. ૨૬-૮-૧૯૦૪ના રોજ તેઓનો જન્મ થયો હતો. સંવત ૧૯૬૦ના શ્રાવણ સુદ પૂનમ (બળેવ) નો દિવસ હતો. એક ગરીબ જૈન કુટુંબમાં જન્મેલી આ વ્યક્તિ ક્રમશઃ વિકાસની ભૂમિકાએ આગળ વધીને સહુ કોઈના આદરનું ઉત્તમ
સંતબાલજી - જીવનકવન અને પ્રેરક પ્રસંગો
સ્થાન મેળવે છે. આ ટોળ ગામની વસ્તી ઘણી થોડી, આશરે ૫૦૦ માણસોની હતી. અર્થાત્ જનસંખ્યાની દૃષ્ટિએ આ નાનું ગામડું હતું. આ ગામની મુખ્ય વસ્તી મુમના મુસ્લિમોની હતી. આ મુસ્લિમો ઉપરાંત, ગામમાં થોડા હિંદુ કુટુંબો અને હરિજન પરિવાર પણ રહેતા હતા. આ ગામના લોકો સંતોષી, સુખી અને ઈશ્વરપરાયણ હતા. નાતજાતના ભેદભાવ વિના એકમેકની સાથે હળીમળીને સંપૂર્ણપણે બિનસંપ્રદાયવાદી, પૂરેપૂરી ભાઈચારાની લાગણીથી એકમેકના જીવનમાં ઉપયોગી થઈ સરસ જીવન પસાર કરતા હતા.
આ ગામમાં પિતા નાગજીભાઈ દેવજીભાઈને ત્યાં મોતીબહેન માતાની કૂખે સંતબાલજીનો જન્મ થયો હતો. તેમનું સંસારી નામ શિવલાલ હતું. શિવલાલને મણિબહેન નામની એક બહેન હતી અને તે શિવલાલથી પાંચ વર્ષ નાની હતી. આ રીતે નાનું કુટુંબ ટોળ ગામમાં વસવાટ કરીને રહેતું હતું. શ્રી નાગજીભાઈએ નાનકડા ગામમાં દુકાન કરી હતી, પરંતુ કુટુંબના ભરણ-પોષણ માટે પૂરતી કમાણી થતી ન હતી. ખૂબ નબળી આર્થિક સ્થિતિમાં કેમ ટકી રહેવું તેની ચિંતા તેઓને સતત થતી હતી.
નાગજીભાઈ ટોળ ગામમાં પોતાનો વેપાર સારી રીતે ચલાવી શક્યા નહીં. તેથી તેઓએ રાજકોટ જઈને વસવાટ કર્યો. રાજકોટનો વસવાટ ન ફાવવાથી ફરી તેઓ વતન ટોળમાં આવ્યા. ઘરખર્ચચલાવવા માટે મોતીબહેન મીઠાઈ બનાવી આપે અને નાગજીભાઈ તે મીઠાઈ વાંકાનેર વેચીને ઘરખર્ચને પહોંચી વળવા મહેનત કરે. આમ કરવાથી ખૂબ પરિશ્રમ પડતો અને એવો પરિશ્રમ સહન નહિ થવાથી નાગજીભાઈની તબિયત બગડી. તેઓની માંદગી વધતી ગઈ અને તેમનું અવસાન થયું. શિવલાલની ખૂબ નાની ઉંમરે પિતાનું અકાળે અવસાન થયું. લોકો તેને કહેતા,
સંતબાલજી - જીવનકવન અને પ્રેરક પ્રસંગો