Book Title: Sankalit Sanskrit Niyamavali
Author(s): Bhuvanbhanusuri, Divyaratnavijay, Abhayshekharsuri
Publisher: Jayaben Ratilal Shah Jain Pathshala
View full book text
________________
પ્રમાણે આવે .ત. રામર મરતા = રામભરતી | जनकश्च पुत्रौ च = जनकपुत्राः । रामश्च लक्ष्मणश्च भरतश्च = रामलक्ष्मणभरताः । सर्पश्च कुक्कुटश्च मयूरी च-सर्पकुक्कुटमयूर्यः इमाः । અપવાદ 1 સરવર વડવા ૨ ક૨વવવવ અહીં અંતિમ વડવા શબ્દ સ્ત્રીલિંગ છતાં સમસ્ત સમાસનું લિંગ પુ. થાય છે. 2 મહેન્દ્ર ત્રિર = મહોરાત્ર અહી રાä શબ્દ સ્ત્રીલિંગ છતાં અંતે પું. એક વચનનો પ્રયોગ થાય છે. ૨) પરસ્પર યોનિનો સંબંધ ધરાવનાર અથવા વિદ્યાનો સંબંધ ધરાવનાર ત્રદ કારાંત નામ અને હોય તો છેલ્લા શબ્દની પૂર્વના શબ્દના 28 નો માં થાય છે. દા.ત. રોતા જ પોતા ૨ નેણા ૫ = होतृपोतानेष्टारः । माता च पिता च = मातापितरौ । સમાસમાં જો પુત્ર શબ્દ હોય તો પણ આ નિયમ લાગે. દા.ત. પિતા પુત્ર = પિતાપુત્રી દેવતા સમાસ વેદમાં પ્રસિદ્ધ દેવતા વાચક શબ્દ વપરાયેલા હોય ત્યારે
આ સમાસ થાય છે. Aવા સિવાયના પ્રસિદ્ધ સાહચર્ય સંબંધ ધરાવનાર દેવોના દ્વન્દ્રસમાસ કરતાં
પહેલા પૂર્વવર્તી શબ્દનાઅંત્ય સ્વરનો ન કરવો. ... स॒यश्च चन्द्रमाश्च = सूर्याचन्द्रमसौ ।अग्निश्च मरुच्च =अग्नामरुतौ
પરનુ નિરવ વાયુ = અનીવાર્યુ કે વાધ્વની | નોટ:- મન શબ્દ પછી સોમ કે વરુપ શબ્દ આવે તો મનનો દીર્ઘ થાય.
अग्निश्च सोमश्च = अग्नीसोमौ । वरुणश्च = अग्नीवरुणौ । - સમાહાર જ- આ સમાસ, સમાસમાં આવેલા પદોના વાક્યોના સમુદાયને પ્રધાન કરે છે. (૧) સમાસના વિગ્રહમાં અનેક પદ હોવા છતાંસમાસ થયા પછી રૂપ નપુંસક એકવચનમાં જ આવે દuતા માહાર નિદ્રા ૨ ૨ = મહાનિદ્રાયમ્ | નોટ:-સમૂહ અર્થ જાણવા માટે વિગ્રહમાં સમાસમાં આવેલ પદની સંખ્યા પ્રમાણે પતર્ સર્વનામના ષષ્ઠી વિભક્તિના રૂપને સમાહાર શબ્દ સાથે જોડવામાં આવે છે. દા.ત. આહારર નિદ્રા ર મ ર (તેષાં સમાહાર)
