Sankalit Sanskrit Niyamavali

Author(s): Bhuvanbhanusuri, Divyaratnavijay, Abhayshekharsuri
Publisher: Jayaben Ratilal Shah Jain Pathshala

Page 112

૬. સપ્તમી અણુ સમાસ a. નિંદા અર્ષમાં..
સમાસ
गेहेशूरः
ગેહેની ક
गोष्ठे शूरः
અર્થ
ઘરમાંર
ઘરમા વાચાળ.
पात्रे कुशलः
વાતો કરવામાશો. શોષે વિનયી +
સમાસ
મેદેવ્યાલઃ +
b. અણુક સમાસો ક 1 વિષ્ઠિરઃ । યુધિષ્ઠિરઃ । વિશેષસંજ્ઞામાં = મધ્યેનુરુ,વિધૃજ્।
અર્થ ઘરમાં ઠગ.
ખાવામાં કુશળ.
વાતોમાં જીતનારો
1 પૂર્વપદમાં મૂર્ધન્ અને મસ્ત સિવાયના શરીરના અંગવાચી શબ્દ હોય,અને ઉત્તરપદમા ામ સિવાયના શબ્દ હોય ત્યારે આ સમાસ થાય. àાતઃ । उरसिलोमा ।
ા.ત. •
પરન્તુ મૂશવઃ, મુદ્દામ વગેરેમાં વિભક્તિનો લોપ થાય છે.
III પૂર્વપદ સપ્તમ્યન્ત હોય અને ઉત્તરપદ કુદન્ત હોય તથા બંને શબ્દ મળીને વિશેષ સંજ્ઞાવાચક શબ્દ બનતો હોય તો આ સમાસ થાય દા.ત..વંદમ્ (=કમલ) સ્તમ્વરમઃ (હાથી. આ શબ્દ સંજ્ઞા વાચક છે) •
..
નવ (ચાડીયો)
• àત્તરઃ (-આકાશમાં ફરનાર પંખી, વિદ્યાધર વગેરે) નતેશયઃ (=માછલી) પરઃ વગેરેમાં સમાસ ન થાય. કેમ કે આ સંજ્ઞાવાચક શબ્દ નથી .
પરન્તુ
IV પૂર્વપદ કાલવાચક શબ્દ હોય અને ઉત્તરપદમાં તર, તમ, તન કે જાત શબ્દ હોય તો વિક્લ્પ આ સમાસ થાય છે. દા.ત. પૂર્વાળેાત / પૂર્વાળા । v પ્રાતૃ, શર્વું, ાત, વિવ્ શબ્દ + ૬ (=ઉત્પન્ન થનાર )
આવે તો અવશ્ય અણુક્ સમાસ થાય. પરન્તુ સંજ્ઞા વાચક ન જોઈએ . દા.ત. પ્રાવૃત્તિનઃ । • શનિઃ । • વિનઃ । . તેન । V1 વર્ષ, ક્ષર્, શર, વસ્ + ખ = ઉત્પન્ન થનાર )
·
= વિક્લ્પ અલુક સમાસ થાય. દા.ત. વર્ષેન / વર્ષનઃ । VII વ્યંજનાંત કેગ કારાંત શબ્દ + શવ, વાસ, વાસિત, વન્ય (કાલવાચી ન હોય તો) = વિકલ્પે અલુક સમાસ
દા.ત. • લેશયઃ / વશયઃ 1
ग्रामे वासः / ग्रामवासः
106