Book Title: Sankalit Sanskrit Niyamavali
Author(s): Bhuvanbhanusuri, Divyaratnavijay, Abhayshekharsuri
Publisher: Jayaben Ratilal Shah Jain Pathshala
View full book text
________________
( તપુરુષમાં નીચેના શબ્દ અને હોય તો ગ ઉમેરાય,
૧) તપુરુષમાં ઉત્તરપદ સંખ્યાવાચી હોય તો અંત્ય સ્વરનો અથવા સ્વર સહિત અંત્ય વ્યંજનનો લોપ થાય અને ઉમેરાય છે.
દા.ત. નિતાનિ ત્રિશતઃ = નિશ્ચિંશનિ વક્કળ | ૨) જો તક્તિના પ્રત્યાયનો લોપ ન થયો હોય તો જો શબ્દ પછી 1 ઉમેરાય | ા.ત. પવૂવઃ | પાવન પરન્તુતિઃ બે ગાયથી ખરીદિલ વસ્તુ અહીન થાય. ૩) ઉત્તરપદમાં ૨સ્ શબ્દ મુખ્ય અર્થમાં હોય તો ન લાગે છે.
દા.ત. • મરવાનામ્ ૩૨ રૂવ = ગરવોરમ્ | ૪) જાતિવાચક કે સંજ્ઞાવાચકબે પદ મળીને સમાસ થાય ત્યારે મન, મય, સરસ્ શબ્દમાં 1 ઉમેરાય અને સમન્ માં સન્ નો લોપ કરીનેમ ઉમેરાય
ઘાત. ૦ ૩૫ાનસમ્ | • મહાનલ ! • અમૃતામ |
• નાયકમ્ | મછડુસરમ્ | ૫) જો તક્તિ પ્રત્યાયનો લોપ ન થયો હોય તો દ્વિગુ સમાસમાં ની પછી મ ઉમેરાય. દા.ત. દિના વમ્ | • ત્રિનાવમ્ | પણ... પંડ્યા નૌfમ શ્રીતઃ = પશ્વનૌઃ |. | (અહીં તક્તિ પ્રત્યાયનો લોપ થયો છે તેથી 5 ન ઉમેરાયો) ૬) વિકલ્પ » પ્રત્યય 1 દ્વિગુ સમાસને અંતે અથવા અર્ધ પછી વારી શબ્દ આવે તો વિકલ્પ = ઉમેરામે વાર થાય દા.ત.યોવાર્યો સમાહાર: = દિવા૨મ્ દિવારી
एवं.. अर्धखारम्/अर्धखारी । II સમાસમાં દિ કે ત્રિ + ગતિ તક્તિ પ્રત્યયનો લોપ ન થયો હોય ત્યારે) - દિ કે ત્રિ + અત ત યતમ્ ! યતિઃ | પરનુ તામ્યો મઝાતીવ્યાં શ્રીતઃ = (યતિ જ થાય કેમકે તક્તિ પ્રત્યાયનો લોપ થયો છે.
| (દત્યમમાં લિંગ વિધાન) ૧) સામાન્યથી ઉત્તરપદનું લિંગ લાગે. અપવાદ- 1. ગતિતપુરુષ તેમજ પ્રાપ્ત, માત્ર શબ્દ પૂર્વપદમાં હોય તો વિશેષ્ય અનુસાર લિંગ લાગે. .ત ... વીતઃ અર્થ ! • પ્રતગીવિ નરઃ |
• સ્વીકૃત ઘનમ્ • પ્રાપ્તનીવા સ્ત્રી ! • સ્વીતા સંપન્ |
117
