Book Title: Sankalit Sanskrit Niyamavali
Author(s): Bhuvanbhanusuri, Divyaratnavijay, Abhayshekharsuri
Publisher: Jayaben Ratilal Shah Jain Pathshala
View full book text
________________
જણાવવાના અર્થમાં હોય ત્યારે સંખ્યાપૂરક સાથે સમાસ થાય છે. દા.ત દ્વિતીય fમક્ષા = દ્વિતીયક્ષ, મિક્ષદ્વિતીયમ્ (ભિક્ષાનો અડધો ભાગ) પરતુ... fમસુર્ય મિલાયા: દિતી (ભિક્ષુકની બીજી વારની ભિક્ષા) અહીં સમાસ ન થાય કેમકે સમૂહના ભાગ અર્થમાં નથી. B. પૂર્વ, ગપર, મધર, ૩ત્તર અને અર્ધ નપું) ની સાથે અવયવી વાચક ષષ્ઠચન નામનો થાય. અને ત્યારે પૂર્વ વગેરે શબ્દ પૂર્વપદમાં આવે. દા.ત. #ાયપૂર્વ = પૂર્વાયઃ | (અપરાય:). પિuTી ગઈ = મધપપ્પાની | પરનું પ્રમી ગઈ = ગ્રામ થાય. કેમકે ગઈ પુંલિંગ છે. Note નિયમ B માં અવયવ/અવયવી સમાસ છે. તેથી વસ્તુ એકથી વધુ ન હોવી જોઇએ. દા.ત. પૂર્વ છાત્રમ્ | • ગઈ પિપ્પલીનામ્ અહી સમાસ ન થાય. C કાલનો ભાગ દર્શાવતા શબ્દો સાથે તે કાળવાચી ષષ્યન્ત શબ્દનો થાય. અને.. ભાગવાચી શબ્દ પ્રથમ આવે. દા.ત. મહૂડ મધ્યમ્ = મધ્યાહ્ન | D એક બનાવ બન્યા પછી અમૂક કાળ થઇ ગયો હોય તો કાળ દર્શક નામ સાથે તે બનાવ સૂચવતા ષચન શબ્દનો સમાસ થાય અને કાળદર્શક શબ્દ પૂર્વપદમાં આવે દા.ત. • સંવત્સર. ડીક્ષિતસ્ય ચ = સંવત્સરીક્ષિતઃ |
• માસ: નાતાયી ગયા = માસ નાતા: | E ષષ્ઠી અલુસમાસ ૧)નિંદા અર્થમાં છે વૌરી | • દેવીનપ્રિય =મૂર્ખ) ૨)નિંદા વાચક હોય એવા શબ્દના ઉત્તરપદમાં પુત્ર શબ્દ હોય ત્યારે વિકલ્પ અલક સમાસ થાય. દા.ત. • તાણ પુત્ર = ટાપુત્ર / રાણીપુત્ર: નિંદા ગમ્યમાન ન હોય તો માત્ર બ્રાહપુત્ર એમ થાય. ૩) સગપણ કે વિદ્યા સંબંધ ધરાવતા કારાંત નામોનો આ સમાસ થાય. ઘ.ત. • રોતુ. પુત્ર ! • પિતું નામ પરતુ ઉત્તરપદમાં સ્વ કે ત્તિ શબ્દ હોય તો વિકલ્પ થાય અને માત પિતુઃસાથે સ્વ નો અલુક થયો હોય ત્યારે વર્ષ ના સ્ નો વિકલ્પ શું થાય. અલુકન થયો હોય ત્યાં નિત્ય ૬ થાય. દા.ત માતુધ્વસ | અલુક નથી. અલક માં મનુષ્ય કે મહુવલી | स्वसुः पति = स्वसुःपतिः/स्वसृपतिः ।
104
