Sankalit Sanskrit Niyamavali

Author(s): Bhuvanbhanusuri, Divyaratnavijay, Abhayshekharsuri
Publisher: Jayaben Ratilal Shah Jain Pathshala

Page 120

(૬ ગતિ તન્દુરુષ પૂર્વપદઉપસર્ગકેબ્ધિ પ્રત્યયાન અવ્યય હોય, અને ઉત્તરપદધાતુસાધિત રૂપ હોય ત્યારે આ સમાસ થાય છે. દા.ત. • ડરી સ્વી = ૩રીકૃત્ય |
• પ્રાદુ મૂત્વા = પ્રાદુર્ભુય | ગુવસ્તીપૂય | • સુવીચ | ૩ ઉપપદ તસ્કુરુષ પૂર્વપદમાં નામ અવ્યય કે ઉપસર્ગ હોય, ઉત્તરપદમાં ધાતુ સાધિત નામ હોય... = કૂદત્ત હોય) ત્યારે આ સમાસ થાય. વિગ્રહ વખતે પ્રાય: ઉત્તરપદમાં તે ધાતુનું ક્રિયાપદનું રૂપ વપરાય છે. .ત. ગૃજે તિતિ = ગૃહસ્થ ! સુન તપ્યતે = સુત્તમઃ |
ઉત્તરપદમાં થતા ફેરફાર A. વ્યંજનાંત ધાતુઓમાં. ૧) કયારેક કોઈ ફેરફાર ન થાય. દા.ત • નર્ત મુખ્યતીતિ = નતમુર્ઘ ૨) કયારેક તેમ ઉમેરાય દા.ત. • શિડસ રોહતીતિ = શિરો | ૩) મન્ નો મદ્, નસ્ નો , જમ્ નો , ન્ નો રુ, ન કેન્ થાય. દા.ત છે પુષ્ય પગતિ કૃતિ પુષ્યમાન્ - પુષ્પમા” – પુષ્યમાન્ | • પાત્ ગાયતે = પડ્ડનમ્ તુ કચ્છતિ = તુર: | • શત્રુ દક્તિ = શત્રુ - સુષ્મઃ | વૃદન્ + વૃત્ર B. સ્વરાંત ધાતુઓમાં I હસ્વ ૬, ૩, 2 કારાંત ધાતુમાં કયારેક ગુણ/વૃદ્ધિ ન થાય. પણ અંતે –
ઉમેરાય (વિદ્ પ્રત્યય કહેવાય છે.) દા.ત. વિવે ગયતીતિ = વિરવન | પર્વ પુત્ ઈત્યાદિ.
કચારેક અંત્ય સ્વરની વૃદ્ધિ પૂર્વક ગ ઉમેરાય દા.ત.મે રોતિ રૂતિ કુમાર / III ચારેક અંત્ય સ્વરનો ગુણ થાય + ગ ઉમેરાય. a.ત. • ગુદાય તે તિ ગુહાશય | પર્વ • વાર્યઃ ઈત્યાદિ.. TV કયારેક કોઈ જ ફેરફાર ન થાય. .ત. સ્વયે મવતીતિ સ્વયંમૂ | v અંત્ય ગો ગૌ નો A. ચારેક ગ થાય ઘાત.. ધન રાતતિ થના | • છું પાતતિ છR: I • ઘર્મ | • તટસ્થ: | B. ક્યારેક ન થાય ા.ત. • વસુ ધાતીતિ વસુધા |
પર્વ - વિરવા |
114