Sampradayikta ane Tena Puravanu Digdarshan

Author(s): Sukhlal Sanghavi
Publisher: Z_Darshan_ane_Chintan_Part_2_004635.pdf

Page 67

૧૧૨ ]
દર્શન અને ચિંતન પર્જન્ય, હવિધનિ અને બીજી અનેક રાજાઓ તપ દ્વારા સ્વર્ગે ગયા છે. રાજાઓ જ તપ વડે ઋષિ થઈ રાજર્ષિ કહેવાયા છે. માટે દરેક રીતે જોતાં યાથી તપ જ ચઢી જાય છે. આ રીતે સ્વાયંભુવ સૃષ્ટિમાં યજ્ઞપ્રવૃત્તિ થઈ ત્યારથી દરેક યુગ સાથે આ યજ્ઞ ચાલુ થયો છે.
[ મન્વન્તરાનુકલ્પ-દેવર્ષિ સંવાદ નામક અધ્યાય પૃ. ૨૭૦ ]
[ 3 ] આ લેખમાં ને મુદ્દો લઈ તે ઉપર ચર્ચા કરવા પહેલાં ગયા લેખમાં લીધેલ “યજ્ઞમાં હિંસાની પ્રવૃત્તિ અને તેના પ્રતિપાદક વેની ઉત્પત્તિ ” એ બીજા મુદા વિષે એક પ્રાસંગિક નેધ કરવા ધારી છે. અને તે એ કે ઉકત મુદ્દા પરત્વે જૈન સાહિત્યમાંથી અપાયેલી કથાઓમાં નાર, પર્વત અને વસુ નામનાં ત્રણ પાત્રે આવે છે. એ જ નામનાં ત્રણ પાત્ર વાલ્મીકિના રામાયણમાં પણ આવે છે. આ ત્રિપુટીનું નામ સામ્ય છતાં વાલ્મીક્તિી અને જૈન કથાની વસ્તુમાં કશું સામ્ય નથી. સામ્ય હોય તે તે એટલું જ કે એ નામનાં ત્રણ પાત્રો જેમ વાલ્મીકિના રામાયણમાં આવે છે તેમ જૈન કથામાં પણ જૈન રામાયણમાં જ આવે છે. આ ઉપરથી તેમાં કોઈ કાળે નારદપર્વત જેવા નામેની ખૂબ પ્રસિદ્ધિ હવાનું ભાન થાય છે. એ વાતની પુષ્ટિ વળી બીજા એક તેથીયે જૂના અતરેય બ્રાહ્મણમાંના શુના શેપ આખ્યાનમાં આવેલા નારદ-પર્વત નામયુગલના ઉલ્લેખથી થાય છે.
દશને અને તેના પ્રવર્તકોની ઉત્પત્તિ વૈદિકધર્મમાંથી જૈન, બૌદ્ધ આદિ સંપ્રદાયો કેવી રીતે નીકળ્યા એ હકીકત સૂચવતી અનેક આખ્યાયિકાઓ જુદાં જુદાં પુરાણોમાંથી લઈ આ લેખમાળાના પહેલા ભાગમાં આપવામાં આવી છે. જેને સાહિત્યમાં પણ જૈન ધર્મમાંથી જેનેતર દર્શને નીકળ્યાની તેવી જ વાતો મળે છે, તે આ લેખમાં આપવા ધારી છે. વૈદિક, પુરાણ અને જનસાહિત્યની વાતોમાં એક જાતનું સામ્ય છતાં તેમાં અખ્તર પણ મોટું છે, અને તે એ કે પુરાણની વાત દેવ અને અસરોની ઘટનાથી મિશ્રિત હોઈ માનવી બુદ્ધિને ખુલાસે ન આપે તેવી અલૌકિક છે;
જ્યારે જૈન થાઓ તેવી નથી. જોકે જૈનકથાઓ સંપૂર્ણ અતિહાસિક છે એમ તો તટસ્થ બુદ્ધિ ન જ કહી શકે; છતાં તેમાંથી સાંપ્રદાયિકતાને પાસ બાદ કરતાં થોડીવણી પણ અતિહાસિક બીના તેમાં સમાયાને સંભવ લાગે