________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
४
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પ્રેમગીતા
પ્રેમનું લક્ષણુ સમજવા પૂર્વે પ્રેમના જે પર્યાય શબ્દો હોય તેનુ સ્મરણ આવશ્યક છે. તેથી પ્રેમના પર્યાયે! શ્રીમાન્ ઉમાસ્વાતિવાચક વર પ્રશમતિમાં આ પ્રમાણે જણાવે છે— इच्छा मूर्च्छा काम, स्नेहो गायै ममत्वमभिनन्दः । અનુપ્રદ્ હસ્ત્યનેાનિ, રાયવશ્વનાનિ ? ||
જગતમાં જે જે ખાદ્ય પદાર્થા ઉપર પ્રેમ એટલે રાગ પ્રગટે તેને ગ્રહણ કરવાની સામાન્ય વૃત્તિ તે ઈચ્છા કહેવાય છે, અતિગઢ તેવી જે વૃત્તિ કે જેમાં સત્યનુ ભાનભુલાવાની સાથે એક રૂપ રસ ગ ંધ સ્પમય પુદ્દગલ પદાર્થમાં એકત્વ ભાવની જે વૃત્તિ થવી તે મૂર્છા કહેવાય છે. તેના ભાગની વૃત્તિ તે કામ કહેવાય છે, સ્નેહ અને પ્રેમ માત્ર દેવ ગુરૂ અને સમાન ધર્માત્મા પ્રત્યે આદરથી હર્ષોલ્લાસના હેતુ થાય છે તે રસ્નેહ તથા પ્રેમ કહેવાય છે, આ શબ્દ પ્રશસ્ય અને અપ્રશસ્ય અને પ્રકારના હોય છે, ગાધ્યું, એ ભાગ્ય પદાર્થોમાં અત્યંત આસકિત હાય ત્યાં વપરાય છે, મમત્વ શબ્દ તે ચેતન કે જડ પદાર્થાંમાં મારાપણાની ભાવનાથી ઉપજેલ વૃત્તિમાં બોલાય છે. અભિન'દ જે જે પદાર્થોને દેખી જાણી ભાગવતાં આનદ થાય તે અભિનંદ કહેવાય છે જેમકે ભેગાભિન’ઢિ માક્ષાભિનંદિ વિગેરે રાગ અથવા પ્રેમના પ્રાય: સમાન અર્થ જણાવનારા પદાર્થા છે. તેમજ રાગરૂપે પ્રેમ અનુગ્રહમાં ઉપકારક થાય છે તેથી અનુગ્રહ પણ પ્રેમરૂપ ગણાય છે, સમ્યગ્ તત્વ ઉપર જે પ્રતિ દેત્રગુરૂ ધ ઉપર જે રાગ ધર્મિબંધુને દેખીને જે પ્રમાદ થાય તે અધા પ્રેમના પર્યાય શબ્દો છે.
ગ્રંથકારને પ્રેમનું સ્વરૂપ એટલા માટે કહેવુ પડે છે કે જગમાં ‘ પ્રેમ ’ · પ્રેમ’ શબ્દ ને પ્રચાર વધી પડયો અને લૌકિકમાગમાં તે ત્યાં સુધી વધ્યુ છે કે પ્રેમમાથી જ વૈકુંઠ પ્રાપ્તિ થાય છે આ પ્રેમને સાચી રીતે નહિ ઓળખવાથી ધર્મ કરતાં વધુ ધ થતા હોવાથી સાચા પ્રેમ શુ છે તે કેવળ કરૂણા બુદ્ધિથી લેાકેાને સમજાવવા આ ગ્રંથ અનાવ્યો છે. અને લેાકેાને જણાવ્યું કે શબ્દમાત્ર ને વળગી અથડાએ નહિ પ્રેમ’ ‘પ્રેમ’ માં પણ વિવેકને જોડા પુદગલપ્રેમ જીવને સ'સારમાં રખડાવનાર છે અને આત્મશુદ્ધ પ્રેમ ઉન્નત દશા માડી મુકિતને અપાવનાર છે માટે વિવેકથી પ્રેમસ્વરૂપને સમજી પાતાના ચિત્તને શુદ્ધપ્રેમ સ્વરૂપમાં જોડા. પ્રેમનું ચિન્હ શું ? પ્રેમ શાથી ઉત્પન્ન થાય ? શુદ્ધ પ્રેમનું શું ફળ વિગેરે પ્રેમના વિવેક છે.
શુદ્ધ પ્રેમનું લક્ષણ ગ્રંથકાર જણાવે છે
For Private And Personal Use Only
यत्रात्मा दृश्यते शुद्धः सच्चिदानन्दलक्षणः । आसक्तिः यत्र नैवास्ति, शुद्ध प्रेमाऽस्ति तत्र हि ॥ २ ॥
અર્થ જ્યાં સચ્ચિત્ આનંદ રૂપ ગુણેાથી તેમજ લક્ષણથી યુકત શુદ્ધ આત્માનું
