Prabuddha Jivan 2016 12

Author(s): Sejal Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh

Page 8

પ્રબુદ્ધ જીવન
ડિસેમ્બર, ૨૦૧૬
મન, વચન અને કાયાથી સ્વયં પાપ કર્યું હોય, અન્ય પાસે કરાવ્યું લેવાથી ભવિષ્યકાલીન અશુભ યોગોથી નિવૃત્તિ થાય છે. આથી તે હોય કે અનુમોદન કર્યું હોય તેની નિવૃત્તિ માટે આલોચના કરવી, ભવિષ્યકાલીન પ્રતિક્રમણ છે. (આવશ્યક ટીકાઃ શ્રી હિરભદ્રસૂરિ). નિંદા કરવી તેનું નામ પ્રતિક્રમણ છે.
પ્રતિક્રમણ અંતરની નિર્મળતાનું પ્રકૃષ્ટ કારણ છે. (યોગબિંદુ : શુભ યોગમાંથી અશુભ યોગમાં ગયેલ પોતાને પુનઃ શુભ યોગમાં શ્રી હરિભદ્રસૂરિ). પાછો લાવવો તે પ્રતિક્રમણ છે. પ્રમાદવશ શુભ યોગમાંથી નીકળી તેનો અર્થ એવો થયો કે શુભ યોગોમાંથી અશુભ યોગોમાં ગયેલા અશુભયોગ પ્રાપ્ત કરેલ હોય, ત્યારે પુનઃ શુભ યોગ પ્રાપ્ત કરી આત્માનું ફરી શુભ યોગોમાં પાછા ફરવું, તે પ્રતિક્રમણ કહેવાય છે. લેવો તેનું નામ પ્રતિક્રમણ છે.
અશુભ યોગોથી અટકવું તે પ્રતિક્રમણ કહેવાય છે. (યોગશાસ્ત્ર: પ્રમાદથી પ્રેરાઈને-પ્રમાદને પરવશ બનીને પોતાનું સ્થાન શ્રી હેમચંદ્રાચાર્ય) છોડીને પરસ્થાને ગયેલો જીવાત્મા, પુનઃ પોતાના સ્થાને પાછો પ્રતિક્રમણ એટલે સામું જવું – સ્મરણ કરી જવું, ફરીથી જોઈ જવું ફરે તેને પ્રતિક્રમણ કહે છે. (આવશ્યક સૂત્ર).
– એમ એનો અર્થ થઈ શકે છે. મન, વચન અને કાયાના અશુભ વિચાર અને વ્યવહારનો ત્યાગ જે જે દોષ થયા હોય, તે એક પછી એક અંતરાત્મભાવે જોઈ કરીને, શુભ વિચાર-વાણી અને વ્યવહારમાં પ્રવૃત્ત થવું, તે પણ જવા અને તેનો પશ્ચાતાપ કરી દોષથી પાછું વળવું તે પ્રતિક્રમણ. પ્રતિક્રમણ છે. (આવશ્યક સૂત્ર).
(મોક્ષમાળા: શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર). લાયોપથમિક ભાવથી ઔદયિક ભાવમાં પરિણત થયેલો સાધક ગુરુની આગળ જે પોતાના દોષો છુપાવે છે, તેને બાહ્ય પ્રતિક્રમણ ફરીથી ઔદયિક ભાવથી ક્ષાયોપશમિક ભાવમાં પાછો ફરે છે, તો ફક્ત શબ્દ માત્રથી છે, પણ તેને અંતરથી સત્ય પ્રતિક્રમણ થતું નથી. એ પણ પ્રતિકૂળ ગમનના લીધે પ્રતિક્રમણ કહેવાય છે. (આવશ્યક તેમ જ તેને આત્મરૂપ સામાયિકની પ્રાપ્તિ થતી નથી. નિર્યુક્તિ).
અધ્યાત્મ જ્ઞાનના ઉપયોગથી દેવપૂજા, પ્રતિક્રમણ, સામાયિક અશુભ યોગોથી નિવૃત્ત થઈને નિ:શલ્ય ભાવથી ઉત્તરોત્તર શુભ આદિ ધર્માનુષ્ઠાનો કરવાની જરૂર છે. (શ્રીમદ્ બુદ્ધિસાગરજીના યોગોમાં પ્રવૃત્ત થવું તેનું નામ પ્રતિક્રમણ. (આવશ્યક નિર્યુક્તિ). પત્રોમાંથી).
ભાવ પ્રતિક્રમણ ત્રિવિધે થાય છે. મિથ્યાત્વ, અવિરતિ, કષાય આત્માને લાગેલા દોષોની સરળભાવથી પ્રતિક્રમણ દ્વારા શુદ્ધિ અને અશુભ યોગોમાં મન, વચન અને કાયાથી. ન તો પોતે ગમન કરવી, અને ભવિષ્યમાં તે દોષોનું સેવન ન કરવા માટે સતત જાગૃત કરવું, ન તો બીજા પાસે ગમન કરાવવું અને ન તો બીજાંઓને એવા રહેવું તે પ્રતિક્રમણનો વાસ્તવિક ઉદ્દેશ છે. ગમન માટે સમર્થન આપવું. એ ભાવ પ્રતિક્રમણ છે. (આવશ્યક એક પ્રશ્ન થાય છે કે – “જ્યારે રાત્રિ અને દિવસનાં પાપોનું નિર્યુક્તિ).
પ્રતિક્રમણ પ્રાતઃ અને સંધ્યાકાળે કરી તેને શુદ્ધ કરી લેવામાં આવે પાપકર્મોથી નિંદા, ગર્તા અને આલોચના દ્વારા નિ:શલ્ય થયેલો છે, છતાં પાક્ષિક આદિ પ્રતિક્રમણ શા માટે કરવામાં આવે છે?' સાધક, મોક્ષફળ આપનાર શુભ યોગો (મન-વચન-કાયાનો આ પ્રશ્નનો ઉત્તર એ છે કે – “ગૃહસ્થો પોતાના ઘરમાં પ્રતિદિન સવ્યવહાર)માં વારંવાર પ્રવૃત્ત થાય, તે જ પ્રતિક્રમણ કહેવાય છે. ઝાડુ લગાવી સાફ રાખે છે, પરંતુ પૂર્ણ સાવધાનીપૂર્વક સાફ રાખવા (આવશ્યક ટીકા : શ્રી હરિભદ્રસૂરિ).
છતાં થોડી ધૂળ રહી જાય છે, તેથી કોઈ વિશેષ પર્વના દિવસે આખાય થઈ ગયેલા પાપોની નિંદા કરવાથી ભૂતકાળના અશુભ યોગની ઘરને વિશેષરૂપે સાફ રાખવામાં આવે છે. તે પ્રમાણે પ્રતિદિન નિવૃત્તિ થાય છે, આથી તે ભૂતકાલીન પ્રતિક્રમણ છે.
પ્રતિક્રમણ કરવા છતાં કોઈ કોઈ ભૂલોનું પ્રમાર્જન કરવું શેષ રહી ગુરુ સમક્ષ પાપોના એકરાર દ્વારા કર્મોને આવતા અટકાવવાથી જાય છે, જેને માટે પાક્ષિક પ્રતિક્રમણ કરવામાં આવે છે. પાક્ષિક (સંવર) વર્તમાનકાળના અશુભ યોગોની નિવૃત્તિ થાય છે, આથી પ્રતિક્રમણ કરવા છતાં ભૂલો રહી જાય છે તેને માટે ચાતુર્માસિક તે વર્તમાનકાલીન પ્રતિક્રમણ છે.
પ્રતિક્રમણ કરવામાં આવે છે. ચાતુર્માસિક પ્રતિક્રમણ બાદ પણ ભવિષ્યમાં ફરીથી પાપ નહિ કરું એમ નિયમ (પ્રત્યાખ્યાન) અવશિષ્ટ રહેલી અશુદ્ધિ સાંવત્સરિક ક્ષમાપનાના દિવસે પ્રતિક્રમણ
| તા. ૧લી એપ્રિલ ૨૦૧૬ થી પરદેશ માટેના લવાજમના દર નીચે પ્રમાણે રહેશે. વર્ષના લવાજમના $ 30 ૦ ૩ વર્ષના લવાજમના $80 ૦ ૫ વર્ષના લવાજમના $100 ૦ ૧૦ વર્ષના લવાજમના $ 200/
વાર્ષિક લવાજમ આપશ્રી $ (ડોલર) માં મોકલાવો તો $ પાંચ બેંક ચાર્જિસ ઉમેરીને મોકલશો. ભારતમાં વાર્ષિક લવાજમ રૂા. ૨૦૦ ત્રણ વર્ષનું લવાજમ રૂ. ૫૦૦૦પાંચ વર્ષનું લવાજમ રૂા.૯૦૦ દસ વર્ષનું લવાજમ રૂ. ૧૮૦૦
શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘનો બૅન્ક A/c No. : બૅન્ક ઑફ ઈન્ડિયા CD A/c No. 003920100020260.