Pathik 2001 Vol 41 Ank 04 05 06

Author(s): Bhartiben Shelat, Subhash Bramhabhatt
Publisher: Mansingji Barad Smarak Trust

Page 8

જાપાનમાં છેલ્લાં ૧૫૦૦ વર્ષથી ધરતીકંપોની નોંધ રાખવામાં આવે છે. ઈ.સ. ૪૧૬ થી ૧૮૬૭ સુધીના ૨૦૦૦ ધરતીકંપોનું વિવરણ જાપાનમાં જળવાયેલું છે. જેમાં ૨૨૩ ધરતીકંપો વિનાશકારી હતા.
સમગ્ર દુનિયામાં થયેલા ધરતીકંપોની વિગતો તપાસતાં ઈ.સ. ૭૪૫માં જાપાનમાં થયેલ ધરતીકંપમાં ૬૦ કલાક સુધી ધરતી ધ્રૂજ્યા કરી હતી. ઈ.સ. ૯૭૭માં ત્યાં ૩૦૦ દિવસ સુધી વારા ફરતી આંચકા લાગ્યા કર્યા હતા. ભારતમાં ધરતીકંપની પહેલી ઐતિહાસિક નોંધ જણાવે છે કે ઈ.સ. ૮૯૩ની આખરમાં કે ૮૯૪ના આરંભમાં આપણા દરિયાકાંઠે આવેલ દાઈબુલ કે દાઈવલ (હાઈવલ) નામનું બંદર ધરતીકંપને લઈને દરિયામાં ગરક થઈ ગયું હતું. જેમાં દોઢ લાખ માણસો માર્યા ગયા.
૧૬મી સદીના આરંભમાં ૬ જુલાઈ, ૧૫૦૫માં મુસ્લિમ હસ્તલિખિત તવારીખ મુજબ અફઘાનિસ્તાનથી માંડીને સમગ્ર ઉત્તર ભારતને ધરતીકંપે હચમચાવી નાખ્યું હતું. આ ભૂકંપથી પહાડો તૂટી પડ્યા હતા. મકાનો ધરાશાયી થયાં હતાં.
૨ ફેબ્રુઆરી, ૧૫૫૬માં વિશ્વનો સૌથી મોટો ભૂકંપ સેન્સી-ચીનમાં થયો. જેમાં ૮ લાખ ૩૦ હજાર લોકો મૃત્યુ પામ્યા. આ ભૂકંપ મધ્યરાત્રિએ અમાસના બે દિવસ પછી થયો હતો.
ઈ.સ. ૧૬૬૮માં સમાજી કે સમાવાણી નગર (ભારત) તેના ૩૦ હજાર રહેવાસી સાથે ધરતીમાં ગરક થઈ
ગયું હતું.
ઈ.સ. ૧૬૭૮માં સાન્તા (Santa) માં ધરતીકંપ થયો હતો, તે વખતે ત્યાંનો સમુદ્ર કેટલાય માઈલ દૂર સુધી પાછો હટી ગયો હતો. એવું ચોવીસ કલાક રહ્યું. પછી એકાએક સમુદ્ર કિનારા તરફ ધસ્યો ને પાણી હતાં તેમ થઈ ગયાં.
૭ જૂન, ૧૬૯૨ની સાલમાં અમેરિકાની પૂર્વે વેસ્ટ ઇન્ડીઝ ટાપુઓ પૈકી જમૈકા ટાપુમાં એક ભયંકર ધરતીકંપ થયો ત્યારે તેની સાથે ગંધકની ગંધ છૂટી હતી. તે ગંધકવાળા વાતાવરણમાં ત્રણ હજાર માણસો ગૂંગળાઈને મરી ગયાં હતાં. અહીંનું પોર્ટ રૉયલ નામનું બંદર સમુદ્રમાં ગરક થઈ ગયું હતું. આજે છે તે નવું વસેલું છે.
૨૮ ઓગસ્ટ, ૧૭૦૩માં જાપાનમાં સૌથી ભયંકર ધરતીકંપ થયો હતો. ૧૭૨૦માં દિલ્હીમાં તથા ૧૧ ઑક્ટોબર, ૧૭૩૭માં કલકત્તામાં અને ૧૭૬૨માં પૂર્વ બંગાળ અને આરાકાનમાં થયેલા ધરતીકંપ વિશેના ઉલ્લેખ
છે.
ભરતખંડના ઇતિહાસમાં સૌથી મોટો ઉત્પાત ઈ.સ. ૧૭૩૭ના ૧૧ ઑક્ટોબર, ૧૨-૩૦ વાગ્યે થયો હતો. દક્ષિણ બંગાળ અને સુંદરવનના ટાપુઓમાં ભયંકર ભૂકંપ અને વિનાશક વાવાઝોડું થયું. તેમાં ૨૦ હજાર નૌકાઓ અને ૩ લાખ માણસો નાશ પામ્યાં. એક દેવળ તેના શિખર સુધી ધરતીમાં ઊતરી ગયું. આ વખતે ગંગાની લહેરો ૪૦ ફૂટ ઊંચી ઊછળી હતી.
૧ નવેમ્બર, રવિવાર, ૧૭૫૫ની સવારે ૯-૪૦ થી ૧૦-૦૦ વાગ્યાની વચ્ચે પોર્ટુગલના પાટનગર લિસ્બનમાં ધરતીકંપના ત્રણ આંચકા લાગ્યા. મુખ્ય આંચકો ૬ થી ૭ મિનિટ સુધી ધરતીને ઉછાળતો રહ્યો. પહેલી ૬ મિનિટમાં ઓછામાં ઓછા ૩૦,૦૦૦ માણસો માર્યાં ગયાં. ૧૨ હજાર મકાનો ભાંગી પડ્યાં, કેટલીયે આગો લાગી અને છ દિવસ સુધી બળતી રહી. રોમન કેથોલિક પોર્ટુગીઝો દેવળમાં પ્રાર્થના કરતા હતા તે ત્યાં જ દટાઈ ગયા. ધરતીકંપથી ઉત્પન્ન થયેલાં ૧૫ થી ૬૦ ફૂટ ઊંચાં દરિયાઈ મોજાં માઝા મૂકીને કાંઠાનાં બંદરો પર ફરી વળ્યાં.
પથિક ત્રૈમાસિક - જાન્યુઆરી-ફેબ્રુઆરી-માર્ચ ૨૦૦૧ - ૫