Pathik 2001 Vol 41 Ank 04 05 06

Author(s): Bhartiben Shelat, Subhash Bramhabhatt
Publisher: Mansingji Barad Smarak Trust

Page 9

૨ એપ્રિલ, ૧૭૬૨માં ચિત્તગોંગ(ઉ.ભા.)માં ધરતીકંપ થયો. જુલકુડે નદીના મુખમાં અને આજુબાજુ ઊંડી તિરાડો પડી ગઈ. નદીઓનાં પાણી માઈલો સુધી રોકાઈ ગયાં અને વહેણ બદલાય ગયાં.
ઈ.સ. ૧૭૮૩માં કૈલોબ્રિયન ધરતીકંપમાં એક દીવાલ પાયામાંથી ૮ ફૂટ ઊંચે ઊડીને પડી હતી.
ઈ.સ. ૧૮૧૧-૧૨માં અમેરિકામાં સૌથી ભયંકર ધરતીકંપ મિસૂરી રાજ્યના ન્યૂમાડ્રિડમાં થયો હતો. ૧૬ ડિસેમ્બર, ૧૮૧૧, ૨૩ જાન્યુઆરી, ૧૮૧૨ અને ૭ ફેબ્રુઆરી, ૧૮૧૨ના રોજ ત્રણ ભયંકર આંચકા લાગ્યા. ૪૦,૦૦૦ ચો.મા.માં તેની વિનાશક અસર ફેલાઈ. ૬૦૦૦ ચો.મી. ધરતી ૩ થી ૯ ફૂટ બેસી ગઈ અને તેમાં નદીનું પાણી ધસી આવ્યું. ધરતીની સપાટી મોજાં રૂપે વાંકીચૂકી બની ગઈ. ઘણે ઠેકાણે ધરતી ફાટી ગઈ અને એમાંથી રેતી તથા ગંધકવાળી વરાળ નીકળી. જંગલમાં વૃક્ષો ધરાશાયી થયાં. તે સમયે અહીં વસતિ ઘણી ઓછી હોવાથી જાનમાલની ખુવારી ગંભીર ન થઈ. આ ધરતીકંપની કંપારી લગભગ સમગ્ર અમેરિકામાં અને છેક કૅનેડા સુધી અનુભવી શકાઈ હતી. અત્યારે ટેનેસી રાજ્યમાં જે તલફૂટ સરોવર છે તે આ ધરતીકંપને લીધે બન્યું.
૧૬ જૂન, ૧૮૧૯માં આવેલ ધરતીકંપની વિગતવાર નોંધો મળે છે. આ વખતે કચ્છના રાજવંશના મહારાઓ શ્રી દેશળજી રજા બાળવયના હતા. આથી છ સભ્યોની મિટિ હેઠળ રેજન્સી સ્થાપવામાં આવી હતી. જેમાં અંગ્રેજ રેસીડન્ટ તરીકે મેકમડુ નામના અંગ્રેજ પણ હતા.
આ ધરતીકંપનું આંખેદેખ્યું વર્ણન અંજાર ખાતે રહેતા આ અંગ્રેજ અમલદારે કરેલું છે.
આ દિવસે સાંજના ૭ વાગ્યાના અરસામાં ધરતીકંપનો ભયંકર આંચકો લાગ્યો હતો. જે ૧૨ માત્રાની ઉગ્રતા ધરાવતો હતો. અંજાર ટેકરી પરના મકાનની અગાસીમાં બેઠેલો તે ખુરશીઓ ઊંચકાઈ હતી. પવનથી બારીબારણાં ખસતાં હોય તેવું માલૂમ પડ્યું. ધરતીકંપ થયાની જાણ થતાં બુરજમાંથી દરેક જણ નાસી નીકળ્યા.. અને સહેજવારમાં એ દેખાતો બુરજ, તૂટી પડી, ભોંય ભેગો થયો. અને પછી તુરત જ કિલ્લાની દીવાલ, મિનારા અને મંદસૌથી વધુ ઘર ખંડિયર થઈ પડ્યાં. એ આંચકો લગભગ બે થી અઢી મિનિટ ચાલ્યો હશે. એ સમય એવો હતો કે મનની સ્વસ્થતા રહી શકે નહિ. અને એ આઘાતની અસરથી મુક્ત થઈ પાછો હું વિચારી શકું એવી સ્થિતિમાં આવ્યો ત્યાં તો આસપાસની ખુવારી અને નુકશાન જોઈને હું સ્તબ્ધ થઈ ગયો. ટેકરીઓ, બુરજો અને ઘરો જે અડધી ઘડી પહેલાં ટકાઉ અને મજબૂત દેખાતાં હતાં, તે ઝોલાં લેતાં, કે પડતાં માલૂમ પડ્યાં હતાં, ટેકરીઓમાંથી ધૂળના ગોટા કે ધુમાડો નીકળતો અને ઘરો સાવ જમીનદોસ્ત થયા હતાં. ૧૬મીની રાત્રિ તદ્દન શાન્ત અને રમ્ય હતી. અમે ખુલ્લામાં સૂતા હતા. રાત્રે તારા ખર્યા હતા. રાત્રે ૧૧ વાગતા સુધીમાં ત્રણ આંચકા લાગ્યા હતા.
બીજે દિવસે ૧૭મી જૂને પણ ધરતી વારંવાર ડોલતી અને સાથે વંટોળિયો અને પૈડાંવાળી ગાડી જેવો અવાજ થતો માલૂમ પડ્યો હતો. સવારે ૧૦ વાગ્યે તો સખત આંચકો લાગ્યો હતો અને રહ્યાં સહ્યાં ખંડેરો નીચે તૂટી પડ્યાં હતાં. ૨૯ જૂન ૨ વાગ્યે, એમ દ૨૨ોજ બે ત્રણ આંચકા લાગતા. ૪ જુલાઈ પરોઢિયે ૩ વાગ્યે અને દ૨૨ોજ એક, ઑગસ્ટ, સપ્ટેમ્બરમાં ત્રણ દિવસના આંતરે એક, ઑક્ટોબર આખામાં છ અને નવેમ્બરમાં ત્રણ આંચકા લાગ્યા હતા. આ આંચકાઓની અસર મુખ્યત્વે કચ્છમાં વધુ જણાઈ હતી. એકંદરે ભૂજ, અંજાર, મોથોરા, તેરા, કોઠારા, નળીયા, માંડવી અને લખપતમાં મળીને ૧૫૪૩ ઘર નાશ પામ્યાં. કેટલાંક માણસો અને જાનવરોનો નાશ થયો. આ ધરતીકંપ કલકત્તા, ચુનાર, પોંડીચેરી, અમદાવાદ, ભરૂચ વગેરે શહેરોમાં પણ જણાયો હતો.
આ ભયંકર ભૂકંપે સૌને ચિંતાતુર કરી મૂક્યાં હતાં. શરીરના અવયવો ઢીલા પડેલા, તેમ પેટમાં એક પ્રકારની બેચેની જણાઈ હતી. એ સમયમાં અજંપો ચાલુ હોય તેમ એકલા રહેતાં ભય લાગતો. અહીં લોકોમાં નિરાશા અને નિરાધારતાની લાગણી તેના મુખ પર અને વાણીમાં વરતાતી હતી. ધોડાઓ ચાલતાં તેમનું સમતોલપણું પથિક ત્રૈમાસિક - જાન્યુઆરી-ફેબ્રુઆરી-માર્ચ ૨૦૦૧ ૦ ૬