________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ખોતા, હાથીઓ ભયભીત થઈને હાથીખાનામાંથી ભાગેલા.
આ ઋતુમાં કચ્છની નદીઓ પાણી વિનાની સૂકી હોય છે. આ ધરતીકંપથી એ નદીના તટ, થોડી મિનિટો સુધી પાણીથી ભરાઈ ગયા હતા, પછી ધીમે ધીમે પાણી સમી ગયાં હતાં. ખીણમાંની નદીઓ અને રેતાળ ભાગવાળી નદીઓમાં આ બનાવ બન્યો હતો. કૂવાઓ પણ બધે ઊભરાઈ ગયા હતા. કેટલેક સ્થળે જમીનમાંથી ૧૨ થી ૨૦ ફૂટના ઘેરાવામાં પાણી ઊછળીને પડતું હતું. આ ધરતીકંપથી કચ્છના પૂર્વ અને પશ્ચિમ ભાગ જ્યાં થઈને સિંધુનું વહેણ જતું હતું, તે રણ અને ભૂમિવિભાગને વિશેષ અસર થવા પામી હતી. કચ્છ અને સિંધ વચ્ચેના ત્રણ-ચાર માઈલના ગાળામાં ૪ થી ૨૪ ફૂટ પાણી વધ્યું હતું એની પૂર્વે સૈકાથી વહાણ એમાં આવી શકતાં નહિ તે હવે આવી શકે એવું થઈ ગયું. સિંધુ નદીની શાખા જ્યાં રણ આગળ જોડાય છે, એ હદ પરનું કચ્છનું સિંદરી ગામ ધરતીકંપથી જળમય થઈ ગયું હતું. ફક્ત ગામની દીવાલના મથાળાના ભાગ ફરતાં પાણી ઉપર નજરે પડે છે. પૂર્વે કચ્છમાં ધરતીકંપો થયા હોવા જોઈએ, કેમકે એવી કેટલીક નિશાનીઓ ત્યાંની જમીનમાંથી મળી આવે છે.
૧૧મી જુલાઈએ વર્ષાઋતુ શરૂ થઈ તે પણ સખત અને નુકશાનકારી નીવડી હતી. અને તેની સાથે ધરતીકંપના આંચકાઓએ લોકોને ભયભીત કરી મૂક્યાં હતાં. તેના પરિણામે પાક નિષ્ફળ ગયો. ૧૮૧૨ અને ૧૩ ના દુષ્કાળમાં અનાજ જે ભાવે વેચાતું તે કિંમત આજે કચ્છમાં અનાજની છે. આમ ઉપરાઉપરી કુદરતી આફતો અને આપત્તિઓ સામે મનુષ્ય બેબસ અને લાચાર જણાતો હતો, છતાં તેનું ખમીર ખોયું ન હતું.
આ ધરતીકંપને લીધે કચ્છના રણના અમુક ભાગમાં જબરજસ્ત ભૂસ્તરીય ફેરફારો થઈ ગયા હતા. ધરતીકંપની તીવ્રતામાં આવા અકળ ફેરફારો જોઈને ઓલ્ડહામ એવું સૂચન કરે છે કે આ ધરતીકંપનું ખરું કારણ ઊંડાણમાં આવેલી શીલાઓની જાતમાં એકદમ થયેલ ફેરફાર છે. આવા ફેરફારો જ આંચકાની ઉત્પત્તિનું કારણ છે. આ ધરતીકંપના મધ્યબિંદુનું ક્ષેત્ર કચ્છમાં આવેલું હતું. ધરતી પાણીનાં મોજાંની માફક સખત ધ્રૂજતી હતી. આ મધ્યબિંદુનો પ્રદેશ કાઠિયાવાડ તરફ પ્રસર્યો હોય તેમ લાગે છે. જોડિયા ગામ આખું નાશ પામ્યું. પશ્ચિમ તરફના ખુલ્લા પ્રદેશમાં તિરાડો પડી અને કાળી રેતિયા અને કાંકડિયા જમીન નીકળી આવી. ક્યાંક તો કાળી ભીની માટી પણ નીકળી હતી.
આ જ વખતે જેસલમેરમાં લાગેલા આંચકાથી લોકોની જિંદગીની ખુવારી થઈ હતી. એક જગ્યાએ લગ્નના જમણવારમાં બેઠેલા બધા માણસો ઘરોની નીચે દબાઈ ગયા હતા. ખેડા, વડોદરા, ભરૂચ, સૂરત, મુંબઈ, મદ્રાસ, કલકત્તા અને બ્રહ્મદેશ (બર્મા) સુધી એના આંચકાની અસર પહોંચી હતી.
જૂન, ૧૮૧૯માં અમદાવાદમાં ધરતીકંપનો ભયંકર આંચકો લાગ્યો. જુમા મસ્જિદના ઝૂલતા મિનારા જમીનદોસ્ત થયા શહેરની અનેક ઇમારતો નષ્ટ પામી. જાનમાલની મોટી ખુવારી થઈ. તે વખતે શહેરની વસતિ લગભગ ૮૨૦૦૦ હતી. એક લગ્નમાં જમણની મઝા લૂંટી રહેલાં ૫૦૦ માણસો મૃત્યુ પામ્યાં.
૧૩ ઑગસ્ટ, ૧૮૨૧માં અમદાવાદમાં બપોરે ૨-૪૧ કલાકે ધરતીકંપના આંચકા લાગ્યા હતા. ૩૦ સેકન્ડ રહેલા આંચકામાં ખાસ કંઈ જાનહાનિ થઈ ન હતી. વાતાવરણમાં ખાસ કંઈ ફેરફાર નોંધાયો ન હતો.
ન
૨૬ ઑગસ્ટ, સોમવાર, ૧૮૩૩માં બિહારમાં થયેલા ધરતીકંપ વિશે “આઈના-એ-સિકંદર” (Aina-iSikandar) નામના અખબારમાં ૯ સપ્ટે. ૧૮૩૩ ના રોજ વિસ્તૃત વિગતો પ્રગટ થયેલી. એમાં જણાવ્યા મુજબ ‘સોમવા૨, ૨૮ ઑગસ્ટ ૧૮૩૩ના રોજ મુઝફ્ફરપુરમાં સાંજના સમયે ભયંકર ભૂકંપ આવેલો. ત્યાર બાદ આઠ કલાક પછી ફરી આંચકા લાગેલા. બીજા દિવસે સવાર સુધીમાં છ આંચકા આવેલા-લોકો ઘર છોડી ખુલ્લી જગ્યામાં આવી ગયા. મસ્જિદ, સીવીલકોર્ટની છત અને મીર જાફરશાહનું મકાન પડી ગયા હતા. અઝીમાબાદ (પટના)માં
પથિક ત્રૈમાસિક - જાન્યુઆરી-ફેબ્રુઆરી-માર્ચ ૨૦૦૧ + ૭
For Private and Personal Use Only
