________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અમદાવાદ (૨૩૨ઉ.અ.- ભુજથી પૂર્વે રેખીય દિશામાં) માટે તો આ ભૂકંપ કલ્પના બહારની ઘટના હતી. મેઘગર્જનાની જેમ ગડગડાટી સાથે ધરતી ધ્રૂજી ઊઠેલી. લોકો બેબાકળા, ભયભીત અને સ્તબ્ધ બની ગયેલા. ડોલતાં મકાનોમાંથી દાદરાઓ ઊતરવામાં, ઘર બહાર દોડી જવામાં અને ઊભા રહેવામાં સમતોલપણું જળવાતું ન હતું. ક્ષણોમાં તો ચાર મજલાની અને થાંભલાઓ પરની નવી બહુમાળી કેટલીક ઇમારતો પત્તાના મહેલની જેમ કડડભૂસ તૂટી પડી, નીચેનાં વાહનો ચગદાઈ ગયાં. કેટલાક લોકો અંદર ફસાયા, કેટલાક દટાઈ ગયા તો કેટલાક તેનાં પોલાણોમાં જીવતા પણ રહ્યા. વિશેષ કરીને વસ્ત્રાપુર, સેટેલાઈટ અને મણિનગરમાં વધુ તારાજી થઈ. ભદ્રના કિલ્લાનો ભાગ, રાયપુર દરવાજાનો ઉપલો ભાગ અને ગોમતીપુરના હાલતા મિનારા તૂટી પડ્યા. નહેરુપુલના માર્ગમાં ૩૦ સેમી. જેટલી પહોળી, આડી ફાટ પડી. કાંકરિયા હિલપાર્કમાં પ્રસંગ નિમિત્તે ભેગા થયેલા બસો જેટલા લોકો તથા ઘોડાસરની એક શાળામાં આશરે ૧૫૦ જેટલા વિદ્યાર્થીઓ દટાઈ ગયા.
શુક્રવાર પછી બધી રાતો લોકોએ આવતી રહેતી ધ્રુજારીઓની બીકથી કડકડતી ઠંડીમાં ઘર બહાર ઓટલા પર, આંગણામાં માર્ગો પર કે ગાડીઓમાં વિતાવી. ઈજાગ્રસ્તોના ધસારાથી હૉસ્પિટલો ખીચોખીચ ભરાઈ ગઈ છે. સેનાએ તેમજ સ્વિટ્ઝરલેન્ડની ટુકડીએ બચાવકાર્ય શરૂ કરી દીધું છે. બધે પહોંચી વળવામાં સાધનોની કમી વરતાય છે. શબોને અગ્નિદાહ દેવા સ્મશાનમાં કતારો લાગેલી. ભુજમાં તો અંતિમવિધિમાં ટાયરો, પેટ્રોલ, ડિઝલ વગેરેનો પણ ઉપયોગ કરવો પડેલો. અમદાવાદમાં આવતા રહેલા આંચકાઓથી લોકોની હિજરત શરૂ થઈ ગઈ છે.
રાજયભરમાં થયેલા હજારો કરોડના નુકસાન સામે કેન્દ્ર સરકાર તરફથી ૫૦ કરોડની તેમજ ગુજરાત રાજય તથા અન્ય રાજયો તરફથી પણ સહાય જાહેર થઈ છે. દૂધ, ખાદ્યસામગ્રી તથા અન્ય જરૂરિયાતો, દવાઓ તાત્કાલિક મોકલાયાં છે. વિશ્વબેંક, સંયુક્ત રાષ્ટ્ર, બ્રિટન, નોર્વે, યુ.એસ, આયલેન્ડ, કેનેડા, હોલેન્ડ, જાપાન, ચીન, ઈઝરાયલ, ફ્રાન્સ, જર્મની, સ્વિટ્ઝર્લેન્ડ, પાકિસ્તાન વગેરે દેશોએ રોકડ સહાય, ઔષધો અને તબીબી સહાય, જનરેટર અને અન્ય સાધન, ધાબળા જેવી સહાયની જાહેરાત કરી છે.
ભૂકંપનું ભૂકંપનિર્મગ કેન્દ્ર (epicentre) ૨૩ ૧૬' ઉત્તર અક્ષાંસ અને ૭૦° ૩ર' પૂર્વ રેખાંશ પર ભુજથી ૨૦ કિમી. અંતરે ઈશાનમાં જામનગરથી ૧૧૦ કિમી. ઈશાનમાં, સિંધના હૈદરાબાદથી ર૯૦ કિમી. અગ્નિકોણમાં) સ્થિત હતું. તેની નીચે રહેલું ભૂકંપકેન્દ્ર (focus) ૨૩.૬ કિમી. ઊંડાઈએ હતું. આ ભૂકંપ અંગેના વિશેષજ્ઞ હૈદરાબાદ (મ.પ્ર.) ખાતેના NGRI ના ડાયરેક્ટર ડૉ. વિનોદ ગોરે પ્રાથમિક અહેવાલમાં જણાવ્યું છે કે ૧૮૧૯ના કચ્છના ૮ની તીવ્રતાવાળા ભૂકંપ પછી એટલી જ માત્રાનો આ બીજો મોટો ભૂકંપ હતો. તેની તાકાત ૫.૩ મિંગાટનના હાઈડ્રોજન બોંબને સમકક્ષ હતી. આ ભૂકંપ થવાનું સંભવિત કારણ અહીંથી પસાર થતા NNW-SSE (વાયવ્ય-અગ્નિ) રેખીય દિશાવાળા ધસારા સ્તરભંગ (thrust fault) ની આંતરિક સપાટી પર થયેલા ખસેડને ગણાવ્યું છે. ભારતીય ભૂતક્તિનો અહીંનો ૮૦ x ૧૦ કિ.મી. જેટલો ભાગ લગભગ ૮૦ સે.મી. ખસ્યો હોવો જોઈએ, છ માસ અગાઉના મહત્તમ ૪.૮ તીવ્રતાવાળા ભાવનગરના ભૂકંપો (તેમજ હળવા પશ્ચાતકંપો)ને આ મહાભૂકંપ માટેના પૂર્વ આંચકાઓ (preshocks) રૂપે ઘટાવાયા હોત અને તે સંદર્ભમાં અભ્યાસ કરીને તેમનું અર્થઘટન કરાયું હોત તો કદાચ આ ભૂકંપ માટે સલામતીના આગોતરાં પગલાં લઈ શકાયાં હોત અને આટલી ભયંકર હોનારતને કંઈક અંશે તો ઘટાડી શકાઈ હોત ! સી.પી. રાજેન્દ્ર કહે છે કે ભૂકંપને પાત્ર ગણાતો આ વિભાગ ભારત માટે વર્ગીકૃત કરેલા પાંચમા ઝોનમાં આવે છે, તેઓ પણ તરભંગ-ખસેડને જ જવાબદાર લખે છે. વળી ૧૮૧૯નો ભૂકંપ પણ આ વિભાગમાં જ થયેલો. ભૂકંપીય નિષ્ણાતોમાં ભીષણ ભૂકંપનાં આવર્તનો થવા માટેનો સમયગાળો સામાન્યપણે ૧,000 વર્ષનો મુકાયેલો છે. જયારે અહીંનો ભૂકંપ માત્ર ૧૮૨ વર્ષના ગાળામાં આવી ગયો. આ બાબત સંભવિતપણે એવા અનુમાન તરફ દોરી જાય છે કે મુખ્ય સ્તરભંગ સાથેના શાખા સ્તરભંગો ક્રિયાશીલ બની
પથિક • સૈમાસિક - જાન્યુઆરી-ફેબ્રુઆરી-માર્ચ ૨૦૦૧ • ૧૭
For Private and Personal Use Only
