________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ધરતીકંપની માત્રા જાણવા માટે કેટલીક સજાગતા જરૂરી થઈ પડે છે. જેને લીધે ધરતીકંપની મંદતા અને ઉગ્રતાનો ખ્યાલ આવશે અને તેની સામે રક્ષણ કેમ મેળવવું તે જાણી લેવું જોઈએ.
ધરતીકંપ થયાની ભાગ્યે જ કોઈને જાણ થાય તેવી મંદ કંપારી થાય છે. મકાનમાં આરામ કરતા હોય તેવા થોડા માણસોને જાણ થાય. નાજુક રીતે લટકતી ચીજો જરા ડોલે. ભારે ખટારો પસાર થયો હોય તેવી કંપારી થાય. વાસણ અને બારીબારણાં ખખડે, સ્થિર પડેલી મોટર ઝૂલતી જોઈ શકાય. દીવાલના પ્લાસ્ટરમાં તિરાડો પડે. ઘરમાં ચીજ વસ્તુઓ પડી જાય. ઝાડ ધ્રૂજી ઊઠે. લોલકવાળી ઘડિયાળ બંધ પડી જાય. લોકો ભયભીત થઈ ઘર બહાર દોડી જાય. નબળાં મકાનો તૂટી પડે. કેટલીક ચીમનીઓ તૂટી પડે. મોટર હાંકી રહેલ માણસ પણ ધરતીકંપ જોઈ શકે. સામાન્ય મકાનો પડી જાય. ધરતીકંપમાંથી થોડા પ્રમાણમાં રેતી અને કાદવ બહાર નીકળી આવે. કૂવાના પાણીમાં ફેરફાર થઈ જાય. પાકાં સારાં મકાનોને પણ સારી રીતે નુકસાન થાય. મકાનો પાયામાંથી ઊંચકાઈ આવે અથવા બેસી જાય. ધરતીમાં ચિરાડો દેખાય. ભૂગર્ભમાં પાણી અને ગેસના નળો તૂટી જાય. રેલ્વેના પાટા વળી જાય. રસ્તા ભાંગી પડે. નદીકાંઠા અને ઊભા ઢોળાય તૂટી પડે. ધરતીમાંથી પુષ્કળ રેતી, કાદવ અને ગરમ પાણી નીકળી આવે. પથ્થરનું ભાગ્યે જ કોઈ મકાન બચે. રેલ્વેના પાટા વાંકાચૂંકા થઈ જાય. ડુંગરો તૂટી પડે. સમુદ્રનાં મોજાંની જેમ ધરતીકંપનાં મોજાં જોઈ શકાય. અવર્ણનીય વિનાશ થાય. ધરતીની સપાટીનું સ્વરૂપ બદલાઈ જાય.
ભારતમાં થયેલા જુદા જુદા ધરતીકંપોનો સવિસ્તાર અભ્યાસ વેસ્ટ અને ક્રુકશેન્ક નામના ભૂવિદ્યાવિશારદોએ તથા બાંધકામના નિષ્ણાત ભારતીય વિદ્વાનો એ કર્યો છે. ધરતીકંપના ક્ષેત્રમાં આવેલા પ્રદેશોમાં જિંદગી અને મિલકતને ઓછામાં ઓછું નુકશાન પહોંચે એટલા માટે ઘરની બાંધણી, ગામની રચના વગેરે સંબંધી તેઓએ ઉપયોગી સૂચનાઓ કરી છે.
ઈંટોની મોટી દીવાલો પર અન્ય પ્રકારનાં બાંધકામ કરતાં ભૂકંપોની વધારે ઞ છે. સારી જાતના ચૂના કાંકરેટનો જ ઉપયોગ કરવો જોઈએ અને બાંધકામમાં વપરાયેલ પથ્થરોના સાંધા સારી રીતે બરાબર મેળવીને બેસાડવા જોઈએ.કાચાં-પાકાં મકાનોમાં ઇમારતી લાકડાના ઉપયોગને ઉત્તેજન આપવું જોઈએ. ઈંટના કરતાં લાકડાના થાંભલાને વધારે પસંદગી આપવી જોઈએ. સારી રીતે પહોળી પથ્થરની પડથાળ (Plinth) ૫૨ મકાનો બાંધવા જોઈએ. ખરાબ અને અયોગ્ય પડથાળમાંથી ભેજ દીવાલોમાં પહોંચે છે અને ભેજયુક્ત દીવાલો નબળી પડી તૂટી પડે છે. જો આ પડથાળના પાયા ચૂનાથી બરાબર ભરવામાં આવે, જેથી ભેજ ઉપર ન આવી શકે, અને મજબૂતી ઘણો સમય જળવાઈ રહે. માટીનાં ઘર કે છાપરાંમાં નળિયાને બદલે ઘાસના પૂળાનું ઢાંકણ અથવા તો એસ્બેસ્ટોસનું પતરું વાપરવામાં આવે તો ઘણો સુધારો થાય. આવી વસ્તુઓ વાપરવા બને તેટલું ઉત્તેજન આપવું જોઈએ. જાનની ખુવારી સાંકડી શેરીઓને આભારી બને છે.શેરીઓની બંન્ને બાજુ આવેલ ઘરોની સંયુક્ત ઊંચાઈ કરતાં શેરીની પહોળાઈ ઓછી હોવી ન જોઈએ. શેરીઓની પહોળાઈ વધારવા તક મળ્યે પ્રયાસો થવા જોઈએ. નુકશાનનો મોટો ભાગ બે કારણોને આભારી છે. (૧) હલકી જાતની ઘર-બાંધણી અને (૨) મકાનોની ઊંચાઈ. આમાંથી કોઈ એક પણ ખરાબ છે અને બંને ભેગાં થાય તો વિનાશક નીવડવાનાં, ઘરની ચોતરફ બધેય બારી-બારણાંના ઢાંકણના ઉપરના ભાગમાં ૬ ઈંચ જાડી સીમેન્ટ ક્રોક્રીડની પટી દીવાલની પહોળાઈ જેટલી કરી લેવી એ વધારે સારી રીત છે. આનું ખર્ચ જૂજ આવે છે પણ તીરાડો અટકાવવા અને મકાનના નબળા ભાગને મજબૂત ક૨વા માટે આ રીત કિંમતી નીવડે છે. જ્યાં વધારે માળ બાંધેલા હોય ત્યાં દરેક માળે આવી પટી કરવી જરૂરી છે.
કોઈ પણ દિશામાંથી ધરતીકંપના આંચકા સામે ટકી રહેવા જેમ બને તેમ ચોરસ મકાન બંધાવા જોઈએ, એમાં સામાન્યતઃ સૌ એકમત છે. ઘરના છાપરા પર કે અગ્રભાગમાં પાણીની ટાંકી કે એવો કોઈ ભારે સામાન
પથિક ત્રૈમાસિક - જાન્યુઆરી-ફેબ્રુઆરી-માર્ચ ૨૦૦૧ - ૨૦
For Private and Personal Use Only
