________________
૮૨
પરવસ્તક
અનુષ્ઠાન ચારિત્રનું કારણ બને છે, પણ આ લોકના કે કીર્તિઆદિના વિચારથી કરેલી પૂજા ચારિત્રનું કારણ બનતી નથી. એવી જ રીતે શાસબહુમાન દ્વારા કરાતી પૂજા ભાવસ્તિવ અને આજ્ઞાઆરાધનમાં રાગ પણ ગણાય. આનાથી વિપરીત પણે કરાતી પૂજા દ્રવ્યસ્તવ પણ ગણાય નહિં. શાકાના બહુમાન શિવાયની વિપરીત પૂજાને પણ જે દ્રવ્યસ્તવ ગણુએ તે પછી આજ્ઞાથી વિરૂદ્ધ પણે લેકમાં ઘર કરવા આદિક જે ક્રિયાઓ થાય છે તે બધી પણ દ્રવ્યસ્તવ તરીકે કહેવી પડે. કદાચ એમ કહેવામાં આવે કે આ કીર્તિ આદિને માટે પણ કરાતી પૂજા વીતરાગને અંગે થતી હોવાથી દ્રવ્યસ્તવ કહેવી એમાં અડચણ શી? તે વીતરાગને કરાતા તિરસ્કાર વિગેરે પણ ભગવાન વીતરાગને અંગેજ છે માટે તે પણ દ્રવ્યસ્તવ ગણાય. કદાચ કહેવામાં આવે કે વીતરાગને ઉદેશીને ઉચિત ક્રિયા એટલે પૂજાઆદિ હોય તે જ દ્રવ્યસ્તવ ગણ, તે આજ્ઞાની આરાધના તેજ ઉચિત છે, અને જે પૂજા ઔચિત્યની ગવેષણ વગરની, તેમજ ભાવશૂન્ય હોય છે તે વિતરાગ આદિને અંગે પણ હોય તે પણ ભાવસ્તવનું કારણ ન બનવાથી દ્રવ્યસ્તવ કહેવાય નહિં. જો કે તીર્થંકરના મહિને માથી આ કીર્તિ આદિને માટે કરાતી પૂજા ભેગાદિક સંસારીફળને આપે, તે પણ તે ફળ બીજી રાજસેવા ધનવ્યયઆદિ રીતે પણ થાય છે, અને વળી સંસારિક ફળ તુચ્છ છે. ઉચિત અનુકાનની બુદ્ધિ એટલે દેશવિરાતિની અવસ્થામાં ભગવાનની આજ્ઞાને અનુસરીને આ વિધિ હારે કરવા લાયક છે એવી બુદ્ધિથી આ દ્રવ્યસ્તવ જે સાધુ આચારના એટલે ભાવાચારની સરખે છે, તે પછી તેને દ્રવ્યસ્તવ કહેવામાં ફક્ત ભાવની અપઉત્પત્તિ છે તેજ કારણ છે, જિનભવનાદિ કરાવવાદ્વારાએ આ દેશવિરતિને ઉચિતક્રિયાને શુભ ગ છે, છતાં પણ સર્વ પ્રકારે આજ્ઞારૂપ જે સાધુ ધર્મ છે તેનાથી તે કેવળ તુચ્છ જ છે. સર્વત્ર મમતા રહિતપણારૂપ હોવાને લીધે સાધુકિયા મહાટી છે, અને આ દ્રવ્યસ્તવ કેઈક તુચ્છમાં મમત્વને લીધે તુચ્છ છે. મમત્વ જીવને નિશ્ચયે દૂષિત કરે છે, અને દૂષિત થયેલા સર્વે વ્યાપાર વિશ્વવ્યાપાર જેજ છે. ત્યાગ કરવા લાયક હિંસાદિક સર્વ પદાર્થથી ત્રિવિધ ત્રિવિધ સર્વથા નિવતેલા અને સર્વથા મમત્વ રહિત હોવાથી અદૂષિત એવા સાધુએન લેવા લાયક એવો હોવાથી અને ભગવાન જિનેશ્વરની આજ્ઞામાં વત્તનાર હોવાથી સર્વથા શુદ્ધ વ્યાપાર છે. વળી આ દ્રવ્યસ્તવ કાંટાવાળા વૃક્ષથી નદીને પાર ઉતરી જવા જેવો અસમર્થ છે, ઝાંખરૂં એવું છે કે વધારે ભારને તારે પણ નહિં અને પકડનારને પીડા પણ કરે, પરંતુ તેટલા આલંબનથી પણ ડુબતે બચે, એવી રીતે આ દ્રવ્યસ્તવ આરંભ મમત્વવાળો છતાં સંસારમાંથી બચાવી લે છે, ત્યારે ભાવસ્તવ સંપૂર્ણ નદીને બાહુથી તરવા જેવું છે, અથવા તે કટુકઔષધાદિક પીને સામાન્યરેગને નાશ કરવા જેવો દ્રવ્યસ્તવ છે, ત્યારે ઔષધ વગર રોગને નાશ કરવા જેવો ભાવસ્તવ છે. દ્રવ્યસ્તવથી પુણ્યબંધ થાય છે અને સુગતિ, સંપત્તિ, વિવેક વિગેરે તે દ્રવ્યસ્તવથી થાય છે, અને પરંપરાએ કાલાંતરે તે દ્રવ્યસ્તવથી ભાવસ્તવ પણ મળે છે. જિનબિંબની પ્રતિકાના ભાવથી ઉપાર્જન કરેલા કર્મોને લીધે હમેશાં પિતાનું નિર્દોષપણે સુગતિમાં રહેવું થાય છે, ત્યાં સુગતિમાં પણ સાધુ મહાત્માના દર્શનની પ્રાપ્તિ થાય છે અને તેથી થયેલા ભાવથી દ્રવ્યસ્તવથી ઉપાર્જન કરેલા કર્મોને લીધે ગુણ ઉપર રાગ થાય છે અને કાલાંતરે અનુક્રમે ગુણ કરવાવાળું સાધુપણાની ભાવના રૂપ સાધુ દર્શન પણ થાય છે. વળી બીજાઓ આ જિનમંદિર અને પ્રતિ
