________________
પંચવરતક આધીનતાને લીધે આત્માને આ લેક અને પરલોકમાં થતા અપાય વિગેરેનું સમ્યફ આલોચન કરે. શંકા કરે છે કે સાધુએ પહેલેથીજ ઈદ્રિય કષાય અને ગે વશ કરેલાજ હોય છે. અર્થાત આ પરિકર્મમાં ઇક્રિયા આદિને વશ કરવાની વાત નવી નથી. એવી શંકાના ઉત્તરમાં કહે છે કે ઈયાદિના જયથી જ તે અસ્પૃઘતવિહારરૂપ કલ્પની સિદ્ધિ ગણતે સાધુ તે અંયા આદિને છતવામાં વિશેષ યત્ન કરે. જે કે ઈદ્વિઆદિને સરખી રીતે જીતવાના છે છતાં ઈદ્ધિ અને ગો પહેલાં પણ સ્થવિરકલ્પમાં સામાન્યથી છતાયાં છે. પણ કષાયના જયે કરીને જેટલે અહીં અધિકાર છે તેટલે ઇન્દ્રિય અને યોગના જયે કરીને નથી, કેમકે ઈદ્રિય અને યોગો કષા વિના દુખ વધારવાવાળા થતા નથી. ઇન્દ્રિયો અને મને પણ જય નકામો તે નથી, માટે જણાવે છે કે ઈદ્રિય અને યોગ સિવાય જે માટે કષા પણ થતા નથી તેથી કષાયના જયને માટે ઈક્રિય અને યોગને જય પણ કરજ જોઈએ. હવે તપભાવના વિગેરે કહેશે–એવી રીતે અભ્યાતવિહાર કરવા માટે તૈયાર થએલ મહાત્મા શુદ્ધભાવવાળો છતે પારસીઆદિ નવું તપ, ક્ષુધાને જીતવા માટે ત્રણગણું કરે. વેગવાળી નદીને વારંવાર ઉતરીને સીધા ઉતરવાવાળા સિંહનું અહીં દષ્ટાત સમજવું. એકેક તપ ત્યાં સુધી કરવું કે જેથી કદાચિત્ છ મહીનાના ઉપસર્ગ થાય અને આહાર ન મળે અથવા અશુદ્ધ મળે તે પણ ત્યાં સુધીનું તપ કરવાથી વેગને હાનિ ન થાય. અ૫હારવાળા સાધુઓની ઈદ્રિય આહારની અલ્પતાને લીધે વિષયમાં પ્રવર્તતી નથી, તેમજ આહારના ત્યાગની તપસ્યાના અભ્યાસે ગ્લાનિ નહિં પામતાં અશનઆદિમાં આસક્ત પણ થતી નથી. જેને પાંચે ઈદ્રિય તપભાવનાથી કમાઈને આધીન થાય છે તે જ મહાત્મા ઈદ્રિયની ગ્યાને આચાર્ય બની સમાધિના કરણેને ઈદ્રિય પાસે ઈચ્છા પ્રમાણે કરાવે છે.
આવી રીતે તપમાં તૈયાર થએલે તે સાધુ પછી સાવ નામની ભાવના કરે, અને તે સરવભાવનામાં નિદ્રા અને ભયને જીતવા માટે આ પાંચ રીતે કાર્યોત્સરૂપી પ્રતિમાઓ કરે. પ્રથમ પ્રતિમા ઉપાશ્રયમાં, બીજી ઉપાશ્રયની બહાર, ત્રીજી ચેકમાં, ચેાથી શુન્યઘરમાં અને પાંચમી શમશાનમાં કરે. એમ અનુક્રમે પાંચ પ્રતિમા હોય છે. એ પ્રતિમાઓમાં પહેલાં લેવાતી થોડી ડી નિદ્રાને છતે. તેમજ ઉંદરના સ્પર્શથી થતા તથા અકસ્માત ઉત્પન્ન થતા નહિં જીતેલા એવા ભને જીતે, એજ અમે બાળક, તસ્કર, અને દેવતા આદિકે કરેલા ભયને પણ જીતીને સત્વશાલી નિર્ભય આત્મા સકલભારને વન કરે. પછી એકાગ્રમનવાળા અને અનાકલ એવા તે ભગવાન કાલનું માન જાણવા માટે સત્રભાવનાને સર્વથા સારી રીતે અભ્યસ્ત કરે. તે મહાપુરુષ સૂત્રભાવનાથી વાસિત થયેલ હોવાથી સત્રના હિસાબથી શ્વાસ, પ્રાણ, સ્તંક, મુહૂર્ત, પારસી, અને રાત્રિ વિગેરે જાણે. આ સૂત્રના ઉપયોગથીજ હંમેશાં તે મહાત્મા અમૂઢલક્ષવાળા હાઈ દૂષણ નહિં લગાડતાં શુકૃત્યને કરે. મેધાદિના આડંબરની વખતે બંને સંયાના કાલ તેમજ ઉપસર્ગ વખતે પડિલેહણ, ભિક્ષા અને વિહારને કાલ તેઓ છાયા વગર પણ જાણે, હવે એકત્વભાવના કહે છે:
તે મહાપુરુષ તત્વને હદયમાં કરતે, પરમઉપકાર એવા ગુરુઆતને વિષે દષ્ટિ પણ ગિને જીતવા માટે નહિં તે, મમત્વભાવ છોડીને એકત્વ ભાવના કરે. આત્મા એકજ છે,
