________________
ભારત૨
થાય છે, માટે ધર્મને પીડા ન થાય તેવી રીતે દેહની સમાધિમાં પ્રયત્ન કરે, નહિંતર વટનું સંઘયણ હેવાથી સ્થય અને તિથી રહિત એવા દુર્બળ મનવાળાને દેહની અસમાધિ હોય તે શુભધ્યાન તે કયાંથી હોય? શુભધ્યાન ન હોય તે નકકી તેને વેશ્યા પણ અશુભ થાય, અને તેથી પરભવમાં પણ અશુભસ્થામાં જ ઉપજે, માટે ગીતાર્થે શાસ્ત્રની આજ્ઞા મુજબ સર્વપ્રયત્નથી અનશનવાળાને શુભધ્યાન મેળવી દેવું. અપ્રતિપાતિતભાવવાળો તે અનશનવાળે સાધુ પણ મળવાવાળા વિરતિભાવના રક્ષણને માટે તે તે ક્રિયાઓ તે બીજા સાધુઓ દ્વાર પણ કરે, એ અનશનવાળે સાધુ બીજા પાસે ક્રિયા કરાવે તે પણ શાસ્ત્રના વચનેમાં બહુમાનવાળો અને સંસારથી વિરકત એવો હોવાથી જિનેશ્વરીએ તે વખત આરાધક કહેલો છે. જે માટે તે સાધુ હંમેશાં પણ ભાવે કરીને પ્રાયે સંવિપાક્ષિક હોય છે. અસંવિપાક્ષિક તે મરણ વખતે પણ વિરતિરત્નને પામે નહિ. સંવિગ્ન પાક્ષિક પણ શિથિલાચારી અપૂકાયઆદિના પરિભેગોમાં કાયાથી પ્રમાદને લીધે પ્રવ હોય તે પણ પુરૂષને વિષે રંગાએલી કુલવતી સ્ત્રીની માફક પૈર્યમાંજ તહલીન હોય છે, અને તેથી તે સંવિગ્નપાક્ષિક પણ ધાર્મિકજ મનાય છે. મરણનું નિમિત્ત મળતાં શુભભાવની વૃદ્ધિથી તે ધર્મની તલ્લીનતાને લીધેજ કઈક ભાગ્યશાળી સંવિગ્ન પાક્ષિક વિરતિને પણ પામે છે, પણ જે કિલછચિત્તવાળે, શામથી નિરપેક્ષ, સર્વત્ર અનર્થદંડ કરનારે, અને તે તે પ્રકારે લિંગને લજવનારે માત્ર સાધુવેશધારી અસંવિઝપાક્ષિક હોય તે તે મરણકાળે પણ વિરતિરત્નને પામતે નથી. શંકા કરે છે કે સાધુ છતાં કિલષ્ટ ચિતઆદિ દેવાળ કેમ હોય? ઉત્તરમાં કહે છે કે અત્યંત ભારર્મિપણાને લીધે માથે તે હોય, તેમજ તે ઘણા ભાગે દ્રવ્ય શ્રમણ હેય. ભારે કર્મથી પ્રમાદ થાય અને તે પ્રમાદ અત્યંત અધમ છે, કેમકે તે પ્રમાદથી અનેક ઐદવી આત્માઓ પણ અનંતકાયામાં રહે છે. સાન મળવું મુશ્કેલ છે, જ્ઞાન મળ્યા પછી પણ ભાવના થવી અને રહેવી મુશ્કેલ છે, અને ભાવિતબુદ્ધિવાળે પશુ જીવ વિષયેથી મહામુશ્કેલીથી વૈરાગ્ય પામે છે. કેટલાક તે ચારિત્રમોહનીયના શપથમ વગરનાજ દીક્ષિતો પહેલેથી જ હોય છે, તેઓ પછીથી પણ ચારિત્રપરિણામને પામતા નથી. મિથ્યાષ્ટિઓ પણ કેટલાક શાસનમાં દ્રવ્યલિંગ ધારણ કરવાવાળા બને છે, અને તેથી કિલષ્ટચિત્તઆદિ દે તેવા તેવા સાધુઓને કેમ ન હોય? અણુશણના અધિકારમાં જે આહાર છોડવાનો કહો છે તે માત્ર ઉપલક્ષણથીજ છે, અને તેથી ઉપગવાળો સાધુ સર્વ ભાવશલ્યને પણ વસાવેજ. સવેગની તીવ્રતાથી મરણકાળે પિતાના આત્માને નિર્મળભાવવાળો છવ શરીરઆદિથી જિનપણે માને અને તેજ આરાધક કહેવાય છે, વળી જે સર્વ મમતાને ત્યાગ કરનાર, જીવન અને મરણમાં મધ્યસ્થ અને ચારિત્રના પરિણામે સહિત હોય તેને તીર્થ કર–ગણુધરેએ આરાધક કહે છે.
તે આરાધના કરનાર પ્રથમ શિથિલાચારી છતાં સંવિઝપાક્ષિક હેવાથી તે વખતે પણ થયેલ ચારિત્રના પરિણામથીજ પહેલાં કરેલાં દુષ્કતકર્મોને ખપાવીને, બીજે યુદ્ધજન્મ મેળવે છે, અને ફરી પણ તે શુદ્ધજન્મમાં ચારિત્રને લાયક થાય છે. આ આરાધક ઉત્કૃષ્ટ, મધ્યમ અને જઘન્ય એમ ત્રણ પ્રકારે છે. તેમને જે વિશેષ તે લેહ્યાદ્વારાએ સ્પષ્ટ કહું છું. શુકલેશ્યામાં ઉત્કૃષ્ટ અંશ
રેશમાવીને જે મરે તે નકી ઉત્કૃષ્ટ આરાધક થાય, પછી થકલશિયાના જઘન્ય મધ્યમ અંશો તેમજ પધવેશ્યાના અંશોને પરિણુમાવીને જે મારે તેને વીતરાગોએ મધ્યમ આરાધક કહે છે.
