________________
૮૮
પંચવતુક શાસ્ત્રીય વચન સર્વજની હિંસાને વર્જવાનું હોવાથી ધર્મને માટે થતી હિંસા દુષ્ટ નથી એમ તે કહી શકાય જ નહિ. આવી રીતના પૂર્વપક્ષના ઉત્તરમાં કહે છે કે વચનમાત્રથી એમ ધર્મ થાય કે અધર્મ થાય એમ થઈ શકતું નથી, નહિંતર દુઃખી પ્રાણીઓને મારનાર સંસારમાંચકના ધર્મનું નિર્દોષપણું થાય. કદાચ કહે કે તે વચન સાચું નથી તે બીજું વેદની હિંસા એ નિર્દોષ છે એ વચન સાચું છે તેનું શું પ્રમાણ? કદાચ કહે કે પ્રામાણિકપણે લેકેજ તે સંસારમાંચકોને અનુકૂળ પાઠ બોલતા નથી, તે વેદના પ્રમાણપણામાં પણ સર્વલેક એકમતના નથી, કદાચ કહો કે લેકએ છઠું જે સંભવ નામનું પ્રમાણ છે તે પ્રમાણને માનીને પાઠ માને છે. અને વેદથી વિરૂદ્ધતા તે થોડા લેકનીજ છે. તેને ઉત્તરમાં કહે છે કે આ વાતમાં પણ પ્રમાણ નથી, કારણ કે સર્વસ્થાનના સર્વે લોકે દેખવામાં આવ્યા નથી અને તેથી તેના થોડા ઘણાપણામાં નિશ્ચય નથી, કદાચ કહો કે બધા લેકને દેખીને શું કામ છે? સકલ લેકને દેખ્યા વિના પણ જેમ મધ્યદેશમાં વેદ માનનારાની બહમતિ છે તેમ બધા ક્ષેત્રમાં વેદને માનનારાઓની બહુમતિ માટે સમજવું, એમ કહેવું તે વ્યભિચારવાનું હોવાથી થોગ્ય નથી. અગ્રાહારવાળા જેમ મધ્યદેશમાં ઘણા બાહ્ય દેખાય છે તેમ શો ઘણા દેખાતા નથી, અને તે દેખવા માત્રથી બધે દક્ષિણેત્તર દેશ કે અનાર્ય દેશોમાં પણ આમ હોય એમ માની શકીએ નહિ. વળી ઘણુઓને નિર્ણય સારાજ હોય અને થોડાનો નિર્ણય સારે નજ હોય એમ કહી શકાય નહિ, કેમકે જગતમાં ઘણા મનુષ્ય મૂઢ હોય છે અને વિદ્વાન મનુષે થોડાજ હોય છે. કોઈ પણ રાગાદિકે રહિત એ સર્વજ્ઞ પુરુષ છે નહિં કે જેથી ફરક પડે, કેમકે જેમિનીના મતે સર્વે પુરુષે રાગાદિવાળા જ છે, અર્થાત વચનમાત્રથી ધર્મ તથા અષપણું માનીએ તો ચંડિકાદિની આગળ બ્રાહ્મણને મારનાર મહેચ્છોને પણ ધર્મવાળા અને અષવાળા માનવા પડે. એમ નહિ કહેવું કે તેમને પણ વચન એટલે તેમનું શાસ્ત્ર હિંસામાં કારણ નથી, કેમકે સર્વ સ્વેચ્છે દ્વિજઘાતના વાકયથી બ્રાહ્મ
ને મારતા નથી. કદાચ કહે કે સ્ટેચ્છનું વચન બધે પ્રામાણિક ગણાયું નથી, તે આ વેદનું વચન પણ બધે મનાયું નથી, માટે એ પણ સ્વેચ્છ વચનના સરખું જ છે. કદાચ કહો કે મહેચ્છનું વચન સંસ્કૃત નથી તે આ વેદનું વચન પણ સ્વેચ્છાએ સંસ્કૃત માનેલું નથી. કદાચ તે સ્વેચ્છ વચન વેદાંગતરીકે નથી તે દ્વિજવચન વેદાંગ છે એમાં પણ કાંઈ પ્રમાણુ નથી. કદાચ કહે કે મહેચ્છવચન વેદમાં સંભળાતું નથી તે ઉચ્છિનશાખાવાળું તે સ્વેચ્છાનું વચન કેમ નહિ હોય? વળી વેદના વચનમાત્રથી ધર્મ અને નિર્દોષપણું ભાષા સરખી ભાષાવાળું હોવાથી મનાય નહિ. બીજી પણ કલ્પનાઓ એવી રીતે સામ્ય ધર્મેથી દુષ્ટ જાણવી. તેટલા માટે પંડિતપુરૂષે સર્વત્ર નિર્વિશેષપણે વચનમાત્રને પ્રવૃત્તિનું કારણ માનવું નહિં, પણ વિશિષ્ટપણવાળું જ વચન પ્રવૃત્તિનું કારણ માનવું. આ વિશિષ્ટતા કઈ? એ પ્રશ્નના ઉત્તરમાં જે કણ અને ઈષથી વિરૂદ્ધ ન હોય, વળી અત્યંત અસંભવિત પણ ન હોય, એવું વિચારીને શુદ્ધબુદ્ધિએ કહેલું વાકય–વચન હોય એ વિશિષ્ટતા જાણવી. જેમ અહીં સ્તવના અધિકારમાં ભાવ આપત્તિને નાશ કરવારૂપી શ્રેણે સહિતપણું હોવાથી દ્વવ્યસ્તવમાં થતી પૃવીકાયઆદિની હિંસા થવા છતાં આત્માને જિનેશ્વરના ગુણોનું મરણ આદિ થવાથી ઉપકાર થાય છે. આ જિનભવન કારણ
