________________
ભાયંતર
१२९४, णहि १२९५, ता एवं १२९६, तह वेए १२९७, ता तस्स १२९८, जह १२९९, तत्तोऽवि १३००,
વેદનું વચન ન સંભવે તેવું છે, કેમકે તે વેદવચન પુરુષે નહિ કહેલું એવું માનવામાં આવ્યું છે. આ નહિ કહેલું હોવા છતાં વચન હોય એ વસ્તુ અત્યંત વિરુદ્ધ છે. કેમકે વચન માનવું અને વળી તે અરૂષેય એટલે પુરૂષના કહ્યા વિનાનું માનવું એ યુક્ત નથી. કારણ કે બોલાય તે વચન કહેવાય, અને વક્તા ન હોય તે તે વચન બને જ નહિ. તેટલા માટે વચનને અપરુષેય માનવાથી વચનને જ અસંભવ થઈ જાય. વળી જગતમાં પણ પુરુષના વ્યાપાર વગરનું વચન કોઈ જગ્યાએ સંભળાતું નથી, અને કદાચ વક્તા ન દેખીયે અને દેવતાદિકનાં વચન સંભળાય તે પણ અદશ્ય કર્તાથીજ તે થયેલાં છે એવી ધારણા થાય, કર્તાપણાની શંકા તે જાયજ નહિ, અદશ્યકર્તાવાળું બીજું વચન સંભળાતું નથી તે તે અદશ્યકર્તાવાળા વચનમાં શંકા કેમ થાય એમ ન કહેવું, કેમકે કોઈ કઈ વખત દેવતાઈ વચને અદૃશ્યપણે સંભળાય છે અને અપૌરૂષય વૈદિકવચનો તે કઈ દિવસ અને કઈ પણ ક્ષેત્રે સંભળાતાં જ નથી. લાકિકવચને પણ સર્વ તેમને તેમ કહેવાએલાં છે. તે પછી વેદમાં કો ફરક છે કે જેથી તેમાં અરૂયપણાને આગ્રહ રાખે વળી જે તે વેદનાં વચનને અપરુષેય માનીયે તે તે ન્યાયપૂર્વક વેદ વાક્યથી કોઈપણ વસ્તુમાં નિશ્ચય થઈ શકે નહિ, કેમકે તે અપાય હોવાથી તેનો અર્થ કરવામાં અતીન્દ્રિયશક્તિ જોઈએ, અને તે અતિન્દ્રિય શક્તિ તે પુરૂષમાત્રથી જાણી શક્રય જ નહિ, અને અતિશયવાળે અતીન્દ્રિયદશી પુરૂષ જે સર્વજ્ઞ તેને તે તમે માન્ય જ નથી. કદાચ કહો કે હકિકવચને કરતાં વેદવચનમાં પરુષેય અને અપૌરુષેયપણાનું જુદાપણું છે. તે પછી તેવી જ રીતે સ્વર્ગ અને ઉર્વશી વિગેરે શબ્દોના અર્થનું પણ લાકિઅર્થોથી જુદાપણું દેવું જ જોઈએ. વળી તે વેદવચન દીવાની માફક સ્વભાવથી પિતાના અર્થને કહી શકે જ નહિ, કારણ કે જે તેમ વેદના શબ્દજ પિતાના અર્થને કહેતા હોય તે સંકેતને ભેદ ન થાય અને બેટા અને ઈને પ્રકાશ થાય જ નહિ, દીને ઇંદીવર (રત્ન) માં અછતી રક્તતા પ્રગટ કરે છે, ચંદ્ર પણ પીળા વસ્ત્રને ઘેલું દેખાડે છે, તે તેટલા માત્રથી દેખવા કે દેખાડવા માત્રથી નિશ્ચય થાય નહિ. વળી એવા સંકેતથી અર્થ કરે એવા પ્રકારનું વચન ન હોવાથી આગમના પ્રાગ માટે કરેલ ગુરૂસંપ્રદાય પણ ન્યાયથી વેદવચનમાં ઘટે નહિ, અને વેદનું વચન કોઈ દિવસ કોઈને પણ કંઈ વસ્તુમાં મારાથી નિશ્ચય થયો છે એવું કહેતું નથી, તેથી વૈદિકને તત્વતરીકે માનવે તે મોહ છે. તે વેદવચનના ઉપદેશકથી શિષ્યને જ્ઞાન થાય તે પણ મોહ છે, તેમજ તેના અર્થને પ્રયોગ કરે તે પણ મોહ છે. પ્રયોગ ન નિવારવો તે પણ નક્કી મેહજ છે. એટલે રૂપની વિશિષ્ટતાને
સ્થાપન કરવામાં સર્વ જાત્યંધની પરંપરાની માફક પરંપરાએ ગુરૂસંપ્રદાય પણ તેમાં પ્રમાણભૂત નથી. અરૂષયવાદી એમ કહે કે તમે પણ સર્વ સર્વને આગમથીજ થએલા માને છે તે પહેલાંને આ ગમ અપરુષેય માને ઈશે, અથવા તે આગમ વગર કઈ વહેલા સર્વશ થયા એમ માનવું જોઈશે. તેના ઉત્તરમાં કહે છે કે બીજ તથા અંકુર, અને જીવ તથા કર્મના સંબંધની પેઠે સર્વજ્ઞ અને આગમ બંને અનાદિ છે, તેથી આ પહેલે અને આ પછી એમ કહી શકાય નહિ,
