Nyaya Kusumanjali

Author(s): Nyayvijay
Publisher: Navlaji Vardhaji Shah

Page 17

नानैकान्तिकता यथोक्तनियमे लब्धावकाशा तत
स्तद्यनाणुगुणोध्वनिर्नहि ततो व्योम्नोऽपि, युक्त्यैक्यतः॥३२॥ 'शब्दश्चागत एष एवमखिलप्रज्ञाप्रसिद्धा क्रिया
शब्दं द्रव्यतया न साधयति किं ? किं स्याद् गुणः सक्रियः। श्रोत्रं शब्दभुवां न याति, न च वा न प्राप्यकारि स्मृतं
गन्धद्रव्यवदेव तद् ध्वनिरयं द्रव्यं क्रियातो भवेत् ॥ ३३ ॥ सर्वप्राणिमतिप्रसिद्धजननेऽप्याबाधशून्येऽप्यहो !
शब्दं नित्यमुपेयुषां प्रतिपदं किं वर्णयामोऽधुना ?। व्यङ्गयत्वेऽथ च निर्मिते प्रयतने तत्तवनिव्यक्तये
शब्दास्तत्स्थलसम्भवाः परइह व्यक्तिं कथं नाप्नुयुः ? ॥३४॥ व्यङ्ग्यत्वं नियतप्रकाशजनकैः शब्देषु चेत् ? नो, तथाऽ
न्यत्राऽसम्प्रतिपत्तितोऽनुभवतो बाधोऽन्यथा दुर्धरः । दीपो द्रष्टुमुपाहितो दधिघटं गेहाङ्गणे भूस्पृशाऽ
पूपानामपि हन्त ! तत्स्थलजुषां किं न प्रकाशं सृजेत् १ ॥३५॥ चैत्रो भाषत एवमावरणवानप्येष विज्ञायते
तच्छब्दस्य विचित्रभाववशतः किं नाङ्ग ! मीमांसक !। व्यङ्ग्यत्वे त्वनुमानसंविदमिमां शक्नोषि कर्तुं कुतो? ___ व्यङ्ग्यैः कुम्भमुखैभवेदनुमितं दीपादि किं व्यञ्जकम् ॥३६॥ अर्थेऽसत्यपि दृश्यते ध्वनिगणो नातोविनाभाववान्
तस्याऽसौ, न ततोऽर्थवाचकतया शब्दोऽभ्युपेतुं क्षमः। इत्येवं सुगतानुयायिविदुषां गर्हागृहं चिन्तनाऽ
ध्यक्षादेरपि मानताविगलनात् कुत्राप्यनेकान्ततः ॥ ३७॥ स्फोटो नार्थनिगादकः, किमिह यत् मानं समुज्जृम्भते ?
सामय्या परिदृष्टयार्थवदनेऽदृष्टाभिमानो न सन् । वर्णा नैव समस्ततानुपपदोऽधीशा अभिव्यञ्जितुं
वैयर्थ्यात् पुनरन्यवर्णभणितेः प्रत्येकमप्येतकम् ॥ ३८ ॥