Mahavagga Tika

Author(s): Vipassana Research Institute Igatpuri
Publisher: Vipassana Research Institute Igatpuri

Page 303

२७८
दीघनिकाये महावग्गटीका
(९.३७४-३७४)
विसेसाधिगमदिट्ठधम्मसुखविहारपट्ठानन्ति सब्बेसं बुद्धानं, एकच्चानं पच्चेकबुद्धानं, बुद्धसावकानञ्च विसेसाधिगमस्स अगेन कम्मट्ठानेन अधिगतविसेसानं दिठ्ठधम्मसुखविहारस्स पदट्ठानभूतं ।
वत्थुविज्जाचरियो विय भगवा योगीनं अनुरूपनिवासट्ठानुपदिसनतो। भिक्खु दीपिसदिसो अरछे एकको विहरित्वा पटिपक्खनिम्मथनवसेन इच्छितत्थसाधनतो फलमुत्तमन्ति सामञफलं सन्धाय वदति । परक्कमजवयोग्गभूमिन्ति भावनुस्साहजवस्स योग्गकरणभूमिभूतं ।
अद्धानवसेन पवत्तानं अस्सासपस्सासानं वसेन दीर्घ वा अस्ससन्तो, इत्तरवसेन पवत्तानं अस्सासपस्सासानं वसेन रस्सं वा अस्ससन्तोति योजना । एवं सिक्खतोति अस्सासपस्सासानं दीघरस्सतापजाननसब्बकायप्पटिसंवेदनओळारिकोळारिकपटिप्पस्सम्भनवसेन भावनं सिक्खतो, तथाभूतो वा हुत्वा तिस्सो सिक्खा पवत्तयतो। अस्सासपस्सासनिमित्तेति अस्सासपस्साससन्निस्सयेन उपट्टितपटिभागनिमित्ते । अस्सासपस्सासे परिग्गण्हाति रूपमुखेन विपस्सनं अभिनिविसन्ती, यो “अस्सासपस्सासकम्मिको'"ति वुत्तो । झानङ्गानि परिग्गण्हाति अरूपमुखेन विपस्सनं अभिनिविसन्तो। वत्थु नाम करजकायो चित्तचेतसिकानं पवत्तिहानभावतो । अञ्जो सत्तो वा पुग्गलो वा नत्थीति विसुद्धिदिट्ठि “तयिदं धम्ममत्तं, न अहेतुकं, नापि इस्सरादिविसमहेतुकं, अथ खो अविज्जादिहेतुक"न्ति अद्धात्तयेपि कङ्घावितरणेन वितिण्णकङ्घो। “यं किञ्चि भिक्खु रूप''न्तिआदिना (म० नि० १.३६१; २.११३; ३.८६, ८९; पटि० म० १.५४) नयेन कलापसम्मसनवसेन तिलक्खणं आरोपेत्वा। उदयवयानुपस्सनादिवसेन विपस्सनं वड्डेन्तो। अनुक्कमेन मग्गपटिपाटिया |
"परस्स वा अस्सासपस्सासकाये"ति इदं सम्मसनवारवसेनायं पाळि पवत्ताति कत्वा वुत्तं, समथवसेन पन परस्स अस्सासपस्सासकाये अप्पनानिमित्तुप्पत्ति एव नस्थि । अट्ठपेत्वाति अन्तरन्तरा न ठपेत्वा । अपरापरं सञ्चरणकालोति अज्झत्तबहिद्धाधम्मेसुपि निरन्तरं वा भावनाय पवत्तनकालो कथितो। एकस्मिं काले पनिदं उभयं न लब्भतीति "अज्झत्तं, बहिद्धा'ति च वुत्तं इदं धम्मद्वयं घटितं एकस्मिं काले एकतो आरम्मणभावेन न लब्भति, एकज्झं आलम्बितुं न सक्काति अत्थो ।
समुदेति एतस्माति समुदयो, सो एव कारणद्वेन धम्मोति समुदयधम्मो। अस्सासपस्सासानं उप्पत्तिहेतु करजकायादि, तस्स अनुपस्सनसीलो समुदयधम्मानुपस्सी, तं
278