Mahavagga Tika

Author(s): Vipassana Research Institute Igatpuri
Publisher: Vipassana Research Institute Igatpuri

Page 313

२८८
दीघनिकाये महावग्गटीका
(९.३८०-३८०)
नित्थुनन्तो । वेगसन्धारणे हि अतिमहन्तं दुक्खं उप्पज्जतीति अझम्पि विकारं उप्पादेय्य, तेन थेरो अपरापरं परिवत्तति। वीरियसमथं योजत्वाति अधिवासनवीरियस्स अधिमत्तत्ता तस्स हापनवसेन समाधिना समरसतापादनेन वीरियसमथं योजेत्वा । सह पटिसम्भिदाहीति लोकुत्तरपटिसम्भिदाहि सह । अरियमग्गक्खणे हि पटिसम्भिदानं असम्मोहवसेन अधिगमो, अत्थपटिसम्भिदाय पन आरम्मणकरणवसेनपि । लोकियानम्पि वा सति उप्पत्तिकाले तत्थ समत्थतं सन्धायाह "सह पटिसम्भिदाही"ति। समसीसीति वारसमसीसी हुत्वा, पच्चवेक्खणवारस्स अनन्तरवारे परिनिब्बायीति अत्थो ।
यथा च सुखं, एवं दुक्खन्ति यथा “सुखं को वेदयती''तिआदिना सम्पजानवेदियनं सन्धाय वुत्तं, एवं दुक्खम्पि । तत्थ दुक्खयतीति दुक्खा, सम्पयुत्तधम्मे, कायञ्च पीळेति विबाधतीति अत्थो । दु वा खादति, खनति कायिकं, चेतसिकञ्च सातन्ति दुक्खा। "दुक्करं ओकासदानं एतिस्साति दुक्खा"ति अपरे । अरूपकम्मट्ठानन्ति अरूपपरिग्गहं, अरूपधम्ममुखेन विपस्सनाभिनिवेसनन्ति अत्थो । न पाकटं होति फस्सस्स, चित्तस्स च अविभूताकारत्ता। तेनाह “अन्धकारं विय खायती"ति । “न पाकटं होती"ति च इदं तादिसे पुग्गले सन्धाय वुत्तं, तेसं आदितो वेदनाव विभूततरा हुत्वा उपट्टाति । एवज्हि यं वुत्तं सक्कपञ्हवण्णना दीसु “फस्सो पाकटो होति, विज्ञाणं पाकटं होती"ति, (दी० नि० अट्ठ० २.३५९) तं अविरोधितं होति । वेदनावसेन कथियमानं कम्मट्ठानं पाकटं होतीति योजना । "वेदनानं उप्पत्तिपाकटताया"ति च इदं सुखदुक्खवेदनानं वसेन वुत्तं । तासहि पवत्ति ओळारिका, न इतराय । तदुभयग्गहणमुखेन वा गहेतब्बत्ता इतरायपि पवत्ति विज्ञेनं पाकटा एवाति "वेदनान"न्ति अविसेसग्गहणं दट्ठब्बं । सक्कपहे वुत्तनयेनेव वेदितब्बो, तस्मा तत्थ वत्तब्बो अत्थविसेसो तत्थ लीनत्थप्पकासनियं वुत्तनयेनेव गहेतब्बो ।
पुब्बे “वत्थु आरम्मणं कत्वा वेदनाव वेदयती"ति वेदनाय आरम्मणाधीनवुत्तिताय च अनत्तताय च पजाननं वुत्तं, इदानि तस्सा अनिच्चतादिपजाननं दस्सेन्तो “अयं अपरोपि पजाननपरियायो"ति आह | यथा एकस्मिं खणे चित्तद्वयस्स असम्भवो एकज्झं अनेकन्तपच्चयाभावतो, एवं वेदनाद्वयस्स विसिट्ठारम्मणवुत्तितो चाति आह "सुखवेदनाक्खणे दुक्खाय वेदनाय अभावतो"ति । निदस्सनमत्तञ्चेतं तदा उपेक्खावेदनायपि अभावतो, तेन सुखवेदनाक्खणे भूतपुब्बानं इतरवेदनानं हुत्वाअभावपजाननेन सुखवेदनायपि हुत्वा अभावो आतो एव होतीति तस्सा पाकटभावमेव दस्सेन्तो "इमिस्सा
288