Kalyan 1994 12 Ank 09

Author(s): Kirchand J Sheth, Manoj K Sheth
Publisher: Kalyan Prakashan Mandir

Page 5

વેશ, અને એના હાથમાં રહેલું ભેટગું જોઈને શિલ્પકાર સૂરદેવને થયું કે, આ કોઈ શ્રીમંત શ્રેષ્ઠિપુત્ર જણાય છે ! એથી શિલ્પીએ પણ એનો સુંદર સત્કાર કર્યો. મિત્રાનંદ સીધી રીતે જ વાત જાણવા માંગતો ન હતો ચાતુરીથી વાત જાણી લેવાની એની યોજના હતી. એ યોજના મુજબ એણે વાતચીત શરૂ કરી :
‘“સૂત્રધાર સૂરદેવ ! તમારી નામના કામના બહુ સાંભળી છે. હું એક મંદિરનું નિર્માણ કરવાની ભાવના રાખું છું. એથી જ દૂરદૂરથી હું અહીં આવું છું. મારે એક બેનમૂન મંદિરનું નિર્માણ કરવું છું. એ માટે જ પાટલિપુરથી છેક સોપા૨ક સુધીનો પ્રવાસ મેં ખેડ્યો છે. તમારી પાસે એવા કોઈ મંદિરની પ્રતિકૃતિ છે કે, જેના દર્શને સૌ કોઈ ખુશ થઈ જાય !''
પાટલિપુરનું નામ આવતા જ સૂરદેવ ખુશ થઈ ગયો. એને એવો વિશ્વાસ હતો કે, પાટલિપુરથી આવનાર આ અતિથિએ મેં બનાવેલું મંદિર જોયું ન હોય, એ બને જ નહિ ! સાચેસાચ એ મંદિર એવું અદ્ભુત હતું કે, પાટલિપુર આવનારો કોઈ પણ પ્રવાસી ભાગ્યે જ એના દર્શનથી વંચિત રહેતો. સૂરદેવે કઇક ગૌરવ સાથે પૂછ્યું : શું પાટલિપુરથી તમે આવો છો ? અને શ્રેષ્ઠિ રત્નસારે બંધાવેલા જિનમંદિરના દર્શન તમે નથી કર્યા?
મિત્રાનંદે કહ્યું : પાટલિપુરના એ મંદિરના દર્શન કર્યા છે, એથી જ તો એના શિલ્પકારની શોધમાં મેં આ રીતે ગામોગામનો પ્રવાસ આરંભ્યો છે. અદ્ભુત એ મંદિર છે. એના શિલ્પકારનો મને ભેટો થઈ જાય, તો તો મારો બેડો પાર ! મારે એવું જ મંદિર બંધાવવું છે.
સૂત્રધારની છાતી ગજ ગજ ફુલાઈ ગઈ. એણે કહ્યું : એ મંદિરનું નિર્માણ મેં જ કર્યું છે. એ કાર્ય પૂર્ણ થયાને હજી વર્ષ પણ પૂરું થયું નથી. શેઠ રત્નસારે પાણીની જેમ પૈસો વહાવ્યો છે, પછી તો એ મંદિરમાં અદ્ભુતતા આવે જ ને ?
મિત્રાનંદે આંખ વિસ્ફારિત કરતા કહ્યું: શું પાટલિપુરના એ મંદિરનું નિર્માણ તમે જ કર્યું છે ? તો તો મારો આંટો સફળ ! અને મારી આંખ તમારા દર્શને ધન્ય બની ! રત્નસાર શેઠ ઉદાર હશે, એમાં ના નહિ. પણ એ મંદિરની અદ્ભુતતાનો ખરેખરો યશ તો તમારી શિલ્પકળાને જ આભારી છે. પૈસો કંઈ શિલ્પકળાને પેદા - કલ્યાણ વર્ષ : ૫૧ (૫૯૨)
કરી શકતો નથી. શિલ્પકળા તો એક સિદ્ધિ છે. કાળજામાં કંડારાયેલી એ સિદ્ધિને પથ્થર પર અંકિત કરાવવામાં પૈસો નિમિત્ત બની જાય ખરો, પણ આ સિદ્ધિની પ્રાપ્તિ તો સાધનાથી જ થાય. આવા સાધક તરીકે તમને મારા શતશત પ્રણામ !
સૂરદેવના ચરણને છબીને પોતાને કૃતાર્થ માનતો મિત્રાનંદ ઊભો રહ્યો. શિલ્પકારે કહ્યું : હું તો નિમિત્તમાત્ર છું. એ મંદિર-નિર્માણનું સંપૂર્ણ શ્રેય તો શેઠ રત્નસારના શિરે જ છે. બોલો, એ મંદિર તમને ગમ્યું ખરું ?
મિત્રાનંદે કહ્યું : ગમ્યું શું ? એ મંદિર તો મારા મનમાં જ વસી ગયું છે ! શી બાંધણી ? શું શિલ્પાંકન ! કેવી કોરણી અને કેવી ઊભણી ! એમાંય પૂતળીઓમાં તો જાણે પ્રાણ પૂરવા સિવાય કંઈ જ બાકી રાખ્યું નથી ? હા, પણ એક વાત પૂછું?
શિલ્પકાર મિત્રાનંદ ૫૨ ખુશ ખુશ હતો. એણે કહ્યું : એક જ શા માટે, જેટલી વાત પૂછવી હોય, એટલી પૂછી નાખો ને ? તમારા જેવો શિલ્પવિદ્યાનો રસિક શ્રોતા મને પાછો ક્યારે મળવાનો હતો ?
મિત્રાનંદ હવે મૂળ મુદ્દા પર આવ્યો. એણે પૂછ્યું : આમ તો પૂરા મંદિરમાં શિલ્પ-વિઘા સાકાર થઈ છે. પણ એમાંય મંદિરના પરિસરમાં જે પૂતળીઓનું રેખાંકન થયું છે, એ તો અજોડ છે. એ રેખાંકન શું એક કલ્પનાસૃષ્ટિ જ છે કે પછી કોઈ વાસ્તવિકતાનો શિલ્પાવતાર છે. મારે મન તો કલ્પનાસૃષ્ટિ હોય કે વાસ્તવિકતા હોય, એથી કશો જ ફરક પડતો નથી ! બંને પૂરા દિલથી ચાહવા જેવી ચીજો છે. છતાં જે પ્રશ્ન જાગ્યો, એ રજૂ કરી રહ્યો છું.
મિત્રાનંદે પ્રશ્ન એવી કુશળતાથી અને શિલ્પીનો પ્રેમ સંપાદન કર્યા પછી પૂછ્યો હતો કે, સૂરદેવને કંઈ જ છૂપાવવાનું મન ન થાય. એણે કહ્યું : મિત્રાનંદ ! એ પૂતળીમાં મેં કલ્પનાને વિહાર કરાવ્યો નથી. પણ એક વાસ્તવિકતાને જ શિલ્પાવતરિત કરી છે. અવંતિપુરીનું નામ તો તમે સાંભળ્યું જ હશે ?
અવંતિપુરી ! આ શબ્દોચ્ચા૨ થતાની સાથે જ મિત્રાનંદની સમક્ષ માલવદેશ...ઉજ્જયિની નગરી.. સાગરશેઠ .. આદિ કેટકેટલું સાંભરી આવ્યું. પણ એ સ્મરણસૃષ્ટિને નજર આગળથી દૂર કરી દઈને એણે કહ્યુંઃ અવંતિપુરી જ નહિ, ત્યાંના રાજવી મહાસેનનું નામ અંક : ૯ - ડિસેમ્બર : ૧૯૯૪ -
•