________________
પૂર્વગત તથા ચૂલિકા આ પાંચ ભેદોમાંથી ચોથા પૂર્વગત નામના ભેદમાં હતા. માટે તે અંગબાહય નહિ, પરંતુ અંગપ્રવિષ્ટ જ ગણાતા હતા. આ ચૌદ પૂર્વેનું પ્રમાણ જાણવા માટે એમ કહેવાયું છે કે, પહેલું પૂર્વ એક હાથી પ્રમાણ શાહીથી લખાયેલું હતું. બીજું બે હાથી, ત્રીજું ચાર હાથી એમ આગળ છેક ૧૪મા સુધી ડબલ-ડબલ કરતાં જતાં ચૌદેય પૂર્વે ૧૬૩૮૩ હાથી જેટલી શાહીથી લખાય તેટલા પ્રમાણવાળા હતા. ‘‘શ્રી કલ્પસૂત્ર'' નવમા પૂર્વમાંથી શ્રીભદ્રબાહુ સ્વામીજીએ ઉદ્ધયું છે. ચૌદેય પૂર્વે જો કે સંસ્કૃત ભાષામાં જ હતા. પરંતુ શ્રી કે ભદ્રબાહુસ્વામીજીએ ‘‘શ્રી કલ્પસૂત્ર''ને પ્રાકૃતભાષામાં રચેલ છે. આગમો બધાં જ પ્રાકૃતભાષામાં છે, માટે શ્રી કલ્પસૂત્રને પ્રાકૃતભાષામાં ફેરવ્યું હોય, તો તે શક્ય છે.
શ્રી ભદ્રબાહુસ્વામીજીએ શ્રી કલ્પસૂત્ર ઉદ્ધયું તે પહેલા શ્રી સુધર્માસ્વામી આદિ પર્યુષણા સમયે નવમા પૂર્વમાંના શ્રી કલ્પસૂત્રના અધ્યયનને સાધુ-સાધ્વીજી ભ.ને (શ્રાવક-શ્રાવિકાને નહિ) સંભળાવતા હશે, તેવો ખુલાસો સેનાપ્રશ્નોત્તરનો પાઠ મૂકવા પૂર્વક વિવિધ પ્રશ્નોત્તરમાં જણાવેલ છે.
વર્તમાન સમયે આપણા દુર્ભાગ્યથી બારમું દૃષ્ટિવાદ નામનું અંગ વિચ્છેદ થતાં ૧૪ પૂર્વે આદિ પણ વિચ્છેદ પામ્યા. તે સિવાય ૮૪ આગમોમાંથી કાળના
પ્રભાવથી વિચ્છેદ થતાં થતાં અત્યારે આપણી પાસે માત્ર ૪૫ જ આગમો ઉપલબ્ધ રહ્યા છે. જો કે આ ૪૫ આગમથી શ્રીકલ્પસૂત્ર ભિન્ન આગમ છે. પણ તેનો ૮૪ આગમમાં સમાવેશ થાય છે.
‘‘આ ‘‘શ્રી કલ્પસૂત્ર’’ આગમ રૂપ ન હોત
તો
આપણે તેને પ્રમાણભૂત ના ગણતાં'' તેવું હતું જ નહિ કે
છે જ નહિ. કેમકે આ શ્રી કલ્પસૂત્ર તો આગમ રૂપ જ છે માટે સવાલ જ નથી. છતાંય જો પંચાંગી રૂપ કોઇ પણ ગ્રંથ હોય તો તેને પણ જૈનધર્મને પામેલા દરેકે આગમ જેટલો પ્રમાણભૂત માનવો જોઇએ. સૂત્ર, નિર્યુક્તિ, ભાષ્ય, ચૂર્ણિ, અને વૃત્તિ એ પંચાંગી છે.
૧) સૂત્ર :- શ્રી તીર્થંકર પ્રભુએ અર્થથી કહેલા પદોને શ્રી ગણધર ભગવાને સૂત્ર રૂપ ગૂંથ્યા તે સૂત્ર.
૨) નિર્યુક્તિ :- સૂત્રોના અર્થવાળી ગાથાઓ તે નિર્યુક્તિ. તે પ્રાકૃતભાષામાં હોય છે. અને તેના રચયિતા ચૌદ પૂર્વઘર શ્રી ભદ્રબાહુ સ્વામી છે.
૩) ભાષ્ય :સ્પષ્ટરીતે સમજાવે
છે.
સૂત્ર તથા નિર્યુક્તિની વાતને ભાષ્ય. તે પ્રાકૃત ભાષામાં હોય
૪) ચૂર્ણિ :- ઉપરના ત્રણેય અંગોની વાતોને વધુ સ્પષ્ટ કરે તે ચૂર્ણિ. તેમાં સંસ્કૃત-પ્રાકૃત મિશ્રભાષા
હોય છે.
૫) વૃત્તિ :- ચારેય અંગોને આશ્રયીને જરૂર પૂરતું વિસ્તૃત સ્પષ્ટીકરણ કરે તે વૃત્તિ. વૃત્તિને ટીકા પણ કહેવામાં આવે છે તે સંસ્કૃત ભાષામાં હોય છે.
આ પંચાંગી પણ આગમ જેટલી જ પ્રમાણભૂત તરીકે જૈન શાસનમાં માન્ય છે. શ્રી વીતરાગ પરમાત્માના એક અક્ષરની પણ અશ્રદ્ધા તે સંસાર ભ્રમણનું કાણુ છે.
શ્રી વીરનિર્વાણ પછી ૯૮૦ કે ૯૯૩ વર્ષ પૂર્વે સતત ૧૨/૧૨ વર્ષનો દુકાળ પડતા કેટલુંક શ્રુત ભૂલાઇ જવાથી પહેલાં મોઢે જ યાદ રખાતું શ્રુત શ્રી દેવર્કિંગણિ ક્ષમાશ્રમો તથા શ્રી સ્કંદિલાચાર્યે જેટલું યાદ રહ્યું તે બધું પુસ્તકારૂઢ-પ્રત રૂપે ઉતરાવ્યું. તેમાંથી વિચ્છેદ થતાં થતાં વર્તમાન સમયે આપણી પાસે ઉપલબ્ધ છે, તે ૪૫ આગમોનાં નામ નીચે મુજબ જાણવા :
૧૧ અંગો :- આચારાંગ, સૂયગડાંગ, ઠાણાંગ, સમવાયાંગ, ભગવતી (વિવાહ જ્ઞાતાધર્મકથાંગ, ઉપાસક દશાંગ, અંતગઢ દશાંગ, પન્નતિ), અણુત્તરોવવાઇ દશાંગ, પ્રશ્નવ્યાકરણ, વિપાક સૂત્ર. ઉપાંગો :- ઉવવાઇ, રાયપસેણિય, જીવાભિગમ, પન્નવણા, જંબુદ્વિપ પન્નતિ,
૧૨
સૂરપન્નતિ, ચંદ્ર પન્નતિ, નિરયાવલિ, કાવંતસક, પુલ્ફિયા, પુપ્ત ચૂલિયા, વહ્નિ દશા.
૧૦ પયન્ના :- ચઉસરણ પયન્ના, આઉર પચ્ચક્ખાણ, ભક્તિ પરિજ્ઞા, સંથારગ, તંદુલવેયાલિઅ, ચંદાવિજ્જય, દેવિંદથુઇ, મહાપચ્ચક્ખાણ, મરણસમાધિ, ગણિવિજ્જા પયત્ત્તા.
:
૬) છેદસૂત્રો નિસીથ, બૃહત્કલ્પસૂત્ર, વ્યવહાર, મહાનિશીથ, પંચકલ્પસૂત્ર, દશાશ્રુતસ્કંધ ૪- મૂળસૂત્રો :- દશવૈકાલિક, ઉત્તરાધ્યયન, આવશ્યક, ઓઘનિર્યુક્તિ.
૨- નંદીસૂત્ર અને અનુયોગદ્વાર સૂત્ર.
• કલ્યાણ વર્ષ : ૫૧ (૬૨૦) અંક : ૯ - ડિસેમ્બર : ૧૯૯૪ -
