________________
પૂજ્યતમ મહામહોપાધ્યાય શ્રીમદ્ યશોવિજયજી મહારાજા કૃત
(સમુદ્રવહાણસંવાદ) પૂ. મુનિરાજપ્રશમરતિ વિજયજી મહારાજ “મહાયાત્રી'
૫. સાયર ઉવાચ:
વિદ્વતાને નવીનું ગરિમા બક્ષે છે. આ ગરિમા સહન ન મોટાઈ રે માહરી સારે જગત પ્રસિદ્ધ થાય તે વાત જુદી છે. - આ સૂરથી સાગર કહે છે કે
મોંઘી વસ્તુને પ્રેમથી નકારીએ તો વિવેક “ઘટતો રે ગર્વ કરું છું પામું છું ચિત્તિ પ્રમોદ.” જળવાય છે. મોંઘી વસ્તુ ભેટરૂપે આપનાર, તે વસ્તુને સાગર કહે છે: ગર્વ કરું છું તેવું તને લાગે છે કેમ લેવાની તૈયારી ન બતાવનાર વ્યક્તિની નિસ્પૃહતા દ્વારા કે તને મારો મોભો ઈર્ષ્યા કરાવે છે. ઈષ્યાર્ની નજરે અંજાય છે. ખોટું લાગવાનો પ્રશ્ન રહેતો નથી. ગુણો પણ દોષરૂપે દેખાવા માંડે છે. મારો ગર્વ તે માત્ર વ્યવહારમાં આવી રીતે ના પાડવાની આવડત ધરાવનાર ગર્વ છે. ગર્વ તે કાંઈ અપલક્ષણ ન ગણાય. અપલક્ષણની વધુ વગદાર બને છે. કીમતી વસ્તુને વિનયથી નકારી ઉપસ્થિતિમાં તો મનને ખુંચે. આઘાત લાગે. હું મનને શકાય, કીમતી વાતને નકારાય નહીં. કીમતી વાતોને ખૂંચે એવું કશું કરતો નથી. ઉપરથી હું તો મનને આનન્દ એટલે કે કીમતી વાતો સમજાવતા શબ્દોને સાદર પરત મળે તેવા મધુર ગર્જરવ કરું છું. મારા નીરના સુંદર
રંપરા છે નહીં. હિતોપદેશને ઉવેખી શકાતો સાદને સાંભળીને તને સંગીત નથી મળતું અને માત્ર નથી. તે વાતો માનવી ન હોય તો વાતોમાં નબળાઈની ઘોંઘાટનો અનુભવ મળે છે તે મારી ભૂલ નથી, તારી હાજરી ઉપસાવવી પડે છે. છીંડું શોધતાં પોળ લાધે છે તે ભૂલ છે. મારાં આ ગર્જરવની મોહકતા તો મને તો ક્યારેક જ, બાકી મોટે ભાગે તો એકાદ મજબૂત છીંડું સંગીતવિશારદો માટે પૂજ્ય બનાવે છે. મારા આ મળી જ જાય છે.
• મોભાને અનુરૂપ વર્તન હું કેમ ન રાખું? - સાગર વહાણને મફતનો ઉપદેશ ન આપવાની | વહાણની હિતશિક્ષાને ઈષ્યમૂલક ગણાવીને સલાહ આપે છે તો વહાણ ઉપદેશને મફતનો નહીં, સાગર કહે છે કે મારી પાસે ગર્વ કરવાનાં પૂરતાં કારણો પરંતુ કીમતી ગણાવે છે. કીમતી વાતને નકારાય નહીં. છે. હું ગર્વ કરું છું તો મને ગર્વ કરવાનો અધિકાર પણ સાગરને છટકવું છે. હિતશીખ સ્વીકારીને પોતાની છે. અધિકારને અનુરૂપ કામ કરનારને ઉપદેશ નિર્બળતાને પણ સ્વીકારવી પડે. તેવી પરિસ્થિતિ તેને આપવાની બુદ્ધિ તને સૂઝી છે તે કરુણતા છે. ગર્વ નામંજૂર છે. વહાણે ગર્વ ન કરવાનો ઉપદેશ આપ્યો છે કરનારને સતત ગર્વને અખંડ રાખવાની ચિન્તા કરવી તે સારો છે કે સાચો છે કે ઉપયોગી છે કે અર્થહીન છે તે પડે છે, ગમે તે પળે, ગમે તે રીતે ગમે તે પાત્ર દ્વારા મુદે સાગરે બોલવાનું રહે છે.
ગર્વનું ખંડન સંભવિત છે, તેથી ચિન્તાથી આકુળવ્યાકુળ ધનવાન કે વિદ્યાવાન વ્યક્તિ ગંભીરતા થઈ જવાય છે. ડગલે ને પગલે આવું ખંડન ટપકી જાળવીને વાતો કરે ત્યારે શોભે છે. ગંભીરતાને નાપસંદ પડવાની બીક આડી આવે છે. એ કારણે સ્વસ્થતા ટકતી કરનારા ગંભીરતાને જ ગર્વ ગણાવી દે છે કેમ કે તેમને નથી. સતત તાણ રહે છે. તું મારી હાલત જો, હું ગર્વ ગંભીરતા કહે છે તેથી વધુ ધનવત્તા કે વિદ્વત્તા ખટકે છે. કરું છું પણ મારો ગર્વ માત્ર ગર્વ જ છે. એ અભિમાન ગંભીરતાને ગર્વ ગણાવી દેવાથી વ્યક્તિ ધનવાન કે નથી. ગર્વ જો અભિમાન બની જાય તો અખંડવાળી વિદ્વાન મટી જાય નહીં. ગંભીરતા તો ધનવત્તાને અને ચિન્તા નડી શકે. મારે તો ઓજ છે. કોઈ કરતાં કોઈ
( • કલ્યાણ વર્ષ: ૫૧ (૦૪) અંક: ૯ - ડિસેમ્બરઃ ૧૯૯૪ • )
