________________
ભૂકંપમાં મંદિરો અડીખમ કઈ રીતે રહે છે?
હરિપ્રસાદ હરગોવિંદદાસ સોમપુરા
મહારાષ્ટ્રમાં જે ભીષણ ધરતીકંપ થયો, તેમાં પેદા થવા લાગે છે. સ્વાભાવિક રીતે જ આ કંપ કે ધ્રુજારી લાતુર જિલ્લાના બે પ્રસિદ્ધ શિવમંદિરોને જરાય નુકસાન ધરતીની સાથે જેના પગ જોડાયેલા હોય, તેને તરત જ
. થોડાક વર્ષો પહેલાં આન્દ્ર પ્રદેશમાં વિનાશક સ્પર્શને કારણે “ફીલ” થાય છે. પ્રાણીઓ ધરતીના આ વાવાઝોડુ થયેલું, ત્યારે ત્યાંના ઘણા આર.સી. સી. ના કંપનથી જ જાગ્રત થઈ જાય છે. મકાનો પડી ગયેલાં. હજારો લોકોએ પથ્થરના બનેલા
તમે એ પણ જોયું હશે કે ધરતીકંપની સૌથી મંદિરોમાં આશ્રય લીધો હતો, જ્યાં કોઈ જાતની પહેલી ખબર ગ્રાઉન્ડ ફલોરના લોકોને, ચાલી કે જનહાનિ થઈ નહોતી.” ૧૯૬૭માં કોયનાના ઝુંપડપટ્ટીમાં રહેતા લોકોને થાય છે. કારણ સ્પષ્ટ છે, ધરતીકંપ વખતે પણ ઘણી મોટી ખુવારી થઈ હતી. વાઈબ્રેશન કંપ અહીં સૌથી પહેલો અનુભવાય છે. આપણે ત્યાં દર સો વર્ષે દસેક મોટા ધરતીકંપો થયા છે, મલ્ટીસ્ટોરી બિલ્ડીંગો - બહમાળી ઇમારતોમાં પણ આ જેમાં મકાન મિલકતની ઘણી મોટી નુક્સાની થાય છે. ફીલીંગ ઘરતીકંપ થયા પછી જ ઘૂજારીને કારણે પણ પથ્થરના સ્થાપત્યો આબાદ બચી જાય છે. જેમકે અનુભવાય છે. ત્યાં પણ તમારા પગ ફૂલોરિંગ સાથે હોય મંદિરો; મહાલયો, વાવ-કૂવા, કિલ્લા વગેરે. આપણે તો તમને તે જ ક્ષણે ખબર પડે, પણ જો તમે સૂતા હો તો ત્યાં ૧૨૦૦ વર્ષ જૂના મંદિરોમાં પણ હજી સુધી હલન-ચલન - કંપ વખતે જ ખબર પડે. ધરતીકંપને કારણે ક્રેક નથી પડી. પછી ભલે તે સમયની
હવે આપણે એ જોઈએ કે પથ્થરના મકાનો, થપાટોની સામે જીર્ણ થયા હોય કે વિધર્મી આક્રમણો
પછી ભલે તે મંદિર હોય, મસ્જિદ હોય, ચર્ચ હોય કે સામે ખંડિત થયા હોય. ૧૦૦૦ વર્ષ જૂનાં ખંડિત
વાવ-કૂવા, જિલ્લા કે મહાલયો હોય, પણ ધરતીકંપ રૂદ્રમહાલયના પ્રવેશ દ્વાર-ચોકી, વડનગરનું પ્રસિદ્ધ
વખતે કેમ તે જલદી પડી જતા નથી? દર સો વર્ષે દસ નરસિંહ મહેતાની ચોરીનું તોરણ કે દેલવાડાના ૧૨૦૦
મોટા ધરતીકંપ થાય છે, જેમાં સેંકડો મકાનો નષ્ટ થાય વર્ષ જૂનાં મંદિરો કે નાસિકનું નંબકેશ્વર મંદિર, આજે
છે, છતાં હજાર-બારસો વર્ષ જૂના આ મંદિર-મહાલયો આટલા વર્ષેય કાળ અને ધરતીકંપ -વાવાઝોડાની સામે
એમને એમ અડીખમ ઉભા છે, તેનું રહસ્ય શું હશે? ટક્કર ઝીલી રહ્યા છે. શું એમાં કોઈ ચમત્કાર છે?
અમદાવાદમાં આટલા વર્ષોથી ઝુલતા મિનારા ધરતીકંપની જાણ સૌથી પહેલાં ધરતી સાથે જેના
ઝુલે છે, છતાં કોઈ ધરતીકંપ એને પાડીને નષ્ટ કેમ ન પગ જોડાયેલા છે તે પ્રાણીઓને થાય છે. આ વખતના
કરી શક્યો ? પિઝાનો ઢળતો મિનારો આટલા બધા છેલ્લા ધરતીકંપની થોડીક પળ પહેલાં મુલુંડમાં કેટલાક
ધરતીકંપોમાં પણ કેમ ઢળી ન ગયો ? અંતરિક્ષ કૂતરાઓ શેરીઓમાં કતારબંધ ઊભા રહી, અમુક ટી
પાર્શ્વનાથની આકાશમાં અદ્ધર રહેતી મૂર્તિ ધરતીકંપને પીકલ ટાઈપનું ભસીને અન્ય જાત ભાઈઓને ધરતીકંપની ખબર આપી રહ્યા હતા. ઘણા લોકોને કારણે જમીનદોસ્ત કેમ નથી થતી? નવાઈ લાગે છે કે, મનુષ્ય આટલો સાધન-સજ્જ છે,
વિવિધ પ્રદેશોના આ ઉદાહરણોમાં પણ તેના કરતા પ્રાણીઓને ધરતીકંપની કેમ વહેલી સ્થાપત્યવિદ્યાનું એક જ, વૈજ્ઞાનિક કારણ આ જાતના જાણ થઈ જાય છે ? એનું કારણ એ છે કે ધરતીના “ચમત્કારો કરાવે છે. આર.સી.સી.ના બિલ્ડીંગમાં પેટાળમાં ધરતીકંપથી થોડીક હલન-ચલન-કંપ, પૂજારી, લોખંડના સળિયાથી ઇમારત જોડાયેલી હોય છે, છતાં તે
(
કલ્યાણ વર્ષ : ૫૧ (૧૦) અંક: ૯- ડિસેમ્બર ૧૯૯૪
)
