________________
માની શકિત, સર્વ અવયવાની ગતિ જ્ઞાનશકિતને આધાર, બુદ્ધિનુ ઉત્પત્તિસ્થાન, શરીરની જીવનદારી છે. આવું મગજ અનેક પ્રકારના નાના મોટા ગેાથી પરેશાન થઇ રહ્યું છે.
ઉપરાંત, મળમૂત્રના વેગને રાકવાથી, અતિશ્રમ, અજીણુ ઉપર ભાજન કરવાથી, ઇન્દ્રિયનિગ્રહ નહિ કરવાથી, હદ ઉપરાંત મગજમારીનું કામ કરવાથી, ક્રોધના આવેશથી, અતિ ચિંતાથી, અતિ સ્ત્રીસંગથી આંસુના વેગ રાકવાથી, ત નથી, ઉજાગરાથી,
છીંક અને બગાસા શકવાથી, તમાકુ, અર્ીણુ તે દારૂના વ્યસનથી, શાક ભય અને ત્રાસથી,વિદ્ધ આહાર વિહારથી મગજનાં રાગો ઉત્પન્ન થાય છે.
સાદા અને સરલ ઉપચાર
(૧) ગાયના દૂધમાં વિકાસ અને પોષણના મહત્ત્વના તāા હાવાથી મગજતે રેગ રહિત રાખવા માટે પૂર્ણ પથ્ય ખોરાક દૂધ અવશ્ય લેવું જોઇએ,
(૨) ખાખરા, જેઠીમધ, હરડા, ખેડા અને આમળા સરખા વજને લઇ ખાંડી વસ્ત્રગાળ કરી સવાર-સાંજ પાંચ આની ભાર લેવું. ઉપર એક કપ દૂધ પીવુ આથી તદ્રા, મગજની સુસ્તી અને શ્રમ મટે છે.
(૩) ઉપલેટ, આસગધ, સિંધાલુણ, અજમા, જીરૂ, શાહજીરૂ, ત્રિકટ્ટુ, કાળીપાઠ અને શ ંખાવળી, આટલા ઔષધો સમાન ભાગે લઇ તેમાં અગ્યાર તાલા ઘેાડાવજ નાંખી ખાંડી વસ્ત્રગાળ કરી બ્રાહ્મીના રસની ત્રણ ભાવના ઇ છાંયામાં સુકવી લુંટી ગાયના ઘી સાથે સેવન કરવાથી ઉન્માદ મટે છે. યાદશકિત બુદ્ધિ, કાવ્યશકિત, ધૈય વધે છે, વિદ્યાર્થીઓને ધણું ઉપયાગી છે.
(૪) વ્યામસપ્તકયેાગ-અભ્રક, લોહ, ત્રિફળા પીપર અને ગળા સમભાગે, ખાંડી વસ્ત્રગાળ કરી અડધા તાલામાં સવાર-સાંજ બે વાલ ઘી ગાયનું મિલાવી ચાટી જવું. સાંજના ખારાક હલકા ખીચડી અને દૂધ લેવું. સ્મૃતિ વધે છે, મગજની
પૃથ્વ
કલ્યાણુ : એપ્રીલ, ૧૯૬૧ : ૮૦
અસ્થિરતા મટે છે, ખળ-કાંતિ, એજ અને આરેગ્ય વધે છે.
(૫) ભાંગરાને રસ તેલ ૧ બત્રીસ દિવસ પીવે ખોરાકમાં દૂધ વધારે લેવુ.
(૬) શીલાજીતને પ્રયાગ, શીલાજીત તાલા અઢી ચંદ્રોદય, લેાહ, અભ્રક, ખગ, હરડે, આમળા, શેમળાના ગુંદર, પ્રત્યેક તાલે સવા, ખાંડીઘુંટી સાથે મહિને સવારસાંજ અકેક રતિ બીજા મહિને બળે તિ મેળવી વસ્ત્રગાળ કરી શીશીમાં ભરી લેવું, પહેલા એમ દર મહિને એકેક રાત વધારતા જવું, ધીરજ રાખી છ મહિના સેવન કરવાથી મગજના સવે રાગેાતે ફાયદો કરે છે.
(૭) સુવર્ણી, રૌપ્ય અને ભૌતિક, પણ મગજ રાગમાં ધણાં જ હિતકારી છે.
(૮) સવાર-સાંજનું પ્રતિક્રમણ વિધિવત્ અવશ્ય કરવું, ગુણુગણુાલ કૃત ગણધર ભગવ તાએ બનાવેલા પ્રતિક્રમણમાં ખાલાતા અમેધ મંત્રાક્ષરોથી ભરેલા સુત્રેા સાંભળવાથી રાત્રી અને દિવસભર કરેલી પાપની પ્રવૃત્તિઓને પશ્ચાત્તાપ કરાવતું શ્રી વદિતા સૂત્ર અને ધ્યાનમગ્ન બનાવતા કાઉસ્સગ્ગાકાઉસગ્ગ કરતી વખતે બધું ભૂલી જઇ એકાગ્ર થવાથી મગજતે ઘણી જ શાંતિ ઉદ્ભવે છે. આ અનુભવસિદ્ધ છે. છેવટ જિનેશ્વરદેવેા પ્રત્યેના ભકિતભાવને આતપ્રાત કરતાં સ્તવને અને બૈરાગ્યવાસિત સજ્ઝાયેા, જે મધુર કઠે ગવાતા હાઇ અનેક દુઃખા સહન કરી મહાન પદવી મેળવનાર, મહાપુરુષોના નૃત્તાંતા સુમધુર સોંગીત દ્વારા સાંભળવાથી જ્ઞાનતંતુએ ઉત્સાહિત બને છે. મગજ શાંતિ અનુભવે છે, પ્રતિક્રમણ કરી ધરે જઇ સાંભળેલ સર્વ ક્રિયાઓ પર ભાવવાહી વિચારણા માણસને ગાઢ નિદ્રા બક્ષે છે. જ્યાં ગાઢ નિદ્રા છે ત્યાં મગજ તંદુરસ્ત છે, માટે મગજની ચાંતિ માટે સાંજના પ્રતિક્રમણની ક્રિયા અવશ્ય કરવી જ જોએ.
