________________
૯૨ : જૈનદર્શનના કમવાદ :
સ્કંધ કહી શકાય એવુ માની લેવાનું નથી. એકથી અધિક ગમે તેટલી સખ્યા પ્રમાણુ પરમાણુના એકીભાવ તે સ્ક ંધ કહેવાય છે. દરેક સ્કંધે સરખી સંખ્યા પ્રમાણુ પરમાણુવાળાજ હાય તેવું પણ નથી. એથી માંડી યાવત્ અન ંત પરમાણુઓના એકીભાવરૂપ સ્કંધા વિવિધ પ્રકારના હાય છે અને તે દરેક પ્રકારમાં અનતા સ્કંધા હોય છે. વળી એવા વિવિધ સ્કંધાના એકરૂપ મિશ્રિત થવાથી પણ એક સ્વતંત્ર સ્કંધ કહેવાય છે. તેવી રીતે એક સ્કંધમાં એકીભાવ રૂપે સ્થગિત રહેલ પરમાણુસમૂહમાંથી એક કરતાં ગમે તેટલી સંખ્યામાં એકલાવ ખની રહેલા અમુક પરમાણુ સમૂહરૂપ ટુકડા અલગ પડે તે પણ તેને સ્વતંત્ર સ્કંધ કહેવાય છે.
સ્કંધના વિષયમાં વિજ્ઞાનનું માનવું પણુ આ રીતે જ છે. પરંતુ એક સ્કંધમાંથી તાડી તોડીને ટુકડા કરતાં કરતાં યાવત્ તે પદાર્થાં સ્વસ્વરૂપમાં રહે ત્યાં સુધીના ટુકડાને જ સ્કંધ તરીકે સ્વીકારવાનું વિજ્ઞાનનું મંતવ્ય છે. જે પદાર્થના અણુ કોઇ અન્ય પદાથ જાતિમાં પરિજીત થઈ જાય તે પદાર્થના અણુને વિજ્ઞાન સ્ક ંધ તરીકે સ્વીકારતું નથી.
જૈનષ્ટિએ તા પદાથ” સ્વરૂપના બદલવાની અપેક્ષા રાખ્યા વિના સ્કંધના ટુકડા કરતાં કરતાં યાવત્ છે ભાગ થઈ શકે ત્યાં સુધીના ટુકડાના સ્ક ંધ પણ કહી શકાય છે, એટલે જ જૈનદર્શનને માન્ય સ્ક ંધસ્વરૂપ દ્વારા પદાર્થ જ્ઞાન સુદર રીતે સમજી શકાય છે.
બહુજ
દરેક સ્કંધમાં પરમાણુ સમૂહ વિવિધ સંખ્યામાં અને વિવિધ સ્વરૂપે હાવાથી સ્થૂલતા અને સૂક્ષ્મતાની દૃષ્ટિએ જૈન શાસ્ત્રમાં પુદ્દગલ સ્કંધ છ પ્રકારના મત્તાવ્યા છે.
૧ છેદન-ભેદના તથા અન્યત્ર વર્ષન થઈ શકે તેવા પુદ્ગુગલસ્ક ધ “અતિસ્થૂલ” કહેવાય છે. કે ભૂમિ, પત્થર, પર્વત વગેરે
જેમ
૨ છેદન ભેદન થઈ ન શકે પરંતુ અન્યત્ર વહન થઈ શકે તેવા વ્રત, પાણી, તેલ વગેરે સ્થૂલ” કહેવાય છે.
૩ કેવલ ચક્ષુથી દૃશ્યમાનજ છાયા–તડકા વગેરે કે જેનું છેદન, ભેદન કે અન્યત્ર વહન ન થઈ શકે તેવા પુદ્ગલ કોને “સ્થૂલ-સૂક્ષમ’ કહેવાય છે.
૪ જે નેત્ર સિવાય ચાર ઈન્દ્રિયાનાજ વિષયભૂત એવા વાયુ તથા અન્ય પ્રકારના ગેસ વગેરેને “સૂક્ષ્મ-સ્થૂલ” કહેવાય છે.
૫ મનાવા, ભાષાવા, કાયવગણાનાં જે સૂક્ષ્મ પુદ્ગલ સ્કધા કે જે અતીન્દ્રિય છે, તેને “સૂક્ષ્મ” કહેવાય છે.
૬ દ્વિપ્રદેશી વગેરે સ્કધને “અતિસૂક્ષ્મ” કહેવાય છે.
સ્કંધની સ્થૂલતા અને સૂક્ષ્મતા વિજ્ઞાન ક્ષેત્રમાં ફકત ત્રણ રીતે જ સમજાઈ છે. (૧) ઠાસ (૨) તરલ અને (૩) ખાપ. જૈનકને કહેલ ઉપરોકત છ પ્રકારમાંથી આ ત્રણ ભેદો અનુક્રમે પહેલા, ખીજા અને ચાથા પ્રકારરૂપે કહી શકાય. ત્રીજા, પાંચમા અને છઠા પ્રકારના પુદ્ગલકાના તે વિજ્ઞાનને ખ્યાલપણુ નથી. તે પછી વણાએમાં બતાવેલ સ્કંધ સમૂહની સૂક્ષ્મતાના તે ખ્યાલ કયાંથી હોય જ? માટે વૈજ્ઞાનિકોએ કલ્પેલ સૂક્ષ્મમાં સૂક્ષ્મ સ્કંધ પણ જૈનદર્શને દર્શાવેલ સૂમ સ્કંધ અનંતગુણા સ્કુલ છે. તેવા સ્કુલ કંધાની સૂમતા પણુ કેવી છે બતાવતા વૈજ્ઞાનિક પ્રેાફેસર અન્ડે” અનુમાન કર્યું છે કે એક ઔંસ પાણીમાં એટલા સ્કંધ છે કે, ‘સંસારનાં સમસ્ત સ્રી, પુરૂષ અને ખાળક તેની ગણત્રી કરવા લાગી જાય અને દરેક સેકન્ડમાં પાંચ પાંચની ગણત્રીએ દિવસ અને રાત ગણતાંજ રહે તે એક ઔસપાણીના તમામ સ્કંધાની ગણત્રી પૂર્ણ કરતાં ચાલીસ લાખ વર્ષ લાગે.’
