________________
કરવું !
ફાગણ-ચૈત્ર. ખરૂં છે. પણ આપણે ઢોંગી બન્યા છીએ અને આચારથી અને બાળકે સમજી શકે તેવી ખાડામાં પડ્યા છીએ પણ એમાંથી શી રીતે સરળ ભાષામાં બાળકોને સમજાવવા જોઈએ નીકળવું તેને ઉપાય તું બતાવીશ? કે જેમ અને જે એમ કરવામાં આવે તો ભવિષ્યની ચાલે તેમ ચાલવા દેવું અને શાન્તિથી જોયા પ્રજામાં ધાર્મિક સંસ્કારોનું સિંચન થાય,
વના ખીલવી શકાય. નહિતર અત્યારે મનહર–ભાઈ ફુલચંદ, મારું કહેવું તને છે એના કરતાં પણ અધમ દશા થવાની એ. કડવું લાગશે પણ હું તો મેઢે જ કહેનારે ચક્કસ વાત છે. છું, પછી ખોટું લાગે કે ખરૂં. જે સાંભળ! પુલચંદભાઈ મનહર, તારું કહેવું મારી પોતાની માન્યતા પ્રમાણે હાલની આ અક્ષરે અક્ષર ખરૂં છે. જ્યાંસુધી મા-બાપ સ્થિતિ માટે પહેલા આપણે એટલે આપણા વિચાર, વાણી અને વર્તન સુધારશે નહિં વડીલે જ જવાબદાર છે. આપણા બાળકમાં ત્યાં સુધી બાળકોને સુધારવાની આશા ફેગટ આપણે ધાર્મિક સંસ્કાર નથી દેખતા તેના છે. બીજ સારું હશે તો જ સારાં ફળ આવશે. કારણભૂત આપણે જ છીએ !
અત્યારે આપણે તે બીજું શું કહી શકીએ? પુલચંદ–શાથી? તે તો તું કહે? ફક્ત દરેક માબાપને વિનંતી કરી શકીએ કે, | મનહર–જે સાંભળ, આપણામાં જ તમે તમારાં બાળકોના ભલાને માટે પણ ધાર્મિક ભાવના નથી, આપણુ વિચાર, વાણી તમે તમારા વિચાર–વાણી અને વર્તન એક અને વર્તન ધર્મથી ઉલટાં છે. આપણા બાળ- સરખાં જ રાખો. તમો ભલે તેમને પૈસાને કેને આપણે સુસંસ્કારને વારસો આપવાને વાર ન આપી શકે પણ તેઓને તમારા બદલે કુસંસ્કારનો વારસો આપીએ છીએ. પછી સારા સંસ્કારનો વારસે તો જરૂર આપી બાળકોમાં ધાર્મિક સંસ્કાર તે ક્યાંથી હોય ? શકશો કે જેના ઉપર આપણા ધર્મની, કુલચંદ–એ કેવી રીતે?
આપણી કેમની અને આપણું ઉન્નતિનો ખરો મનહર–ભાઈ ફુલચંદ, બાળકના દેખતાં આધાર છે; વળી જડ જેવા બાળકને હીરા મા-બાપ ગમે તેમ હતું એટલે તેમનું વર્તન જેવા કરવાની જવાબદારી જે કેઈની હોય તો બાળકના જોવામાં આવતાં તેઓ પણ એ જ સદાચારી માબાપની અને તે ઉપરાન્ત સારા શીખે છે. આપણા ધર્મમાં રાત્રીજનની શિક્ષકોની પણ છે અને તેથી જ તેઓને અને રાત્રીમાં પાણી પીવાની પણ મનાઈ છે દરજે-સ્થાન ઉંચું ગણાય છે અને જે માછતાં કેટલાક ઘરોમાં રાત્રિભેજન થાય છે, બાપ અને શિક્ષક ન્યાયવાન અને સદાચારી તથા ચા પણ મૂકાય છે! બાળકો આ બધું હોય તો તેમના સારા આચરણની સચોટ જુએ, પછી તેમનામાં પણ એ જ સંસ્કારે અસર બાળકો ઉપર ઘણીજ સારી થવા પામે ઘર કરી બેસે ને? બીજું; મા-બાપ કહે છે એ નિઃશંક વાત છે માટે જે બાળકોનું જીવન કે, અમારા બાળકમાં અમારે તો ધામિક સુધારવું જ હોય તો માબાપ તથા શિક્ષકે એ ભાવના ખીલવવી છે, ધાર્મિક સંસ્કારે પાડવા અને તેમના વડીલોએ પણ પિતાનું વર્તન છે, પણ એના માટે કઈ જાતનો પ્રબંધ એ સુધારવું પડશે. લોકોએ કર્યો છે? ધર્મના સિદ્ધાન્તો પોતાના [ બને મિત્રો જુદા પડે છે. ]
