________________
: ૭ :
વાની એની સ્થિતિને આભારી છે! નિદાન પારખ્યા વિનાનું વૈદું જેમ જોખમી છે, એવુંજ શ્રોતાની સ્થિતિ પારખ્યા વિનાના ઉપદેશ સંબંધમાં કાં ન અને? કાઇ શ્રોતા વિષાનુ ષ્ઠાનમાં પડી ગયા હાયતા એને પણ વિષાનુવ્હાનથી મરીશ, એમ કહેવામાં શું એ પ્રશ્ન નહિ કરે કે, · ત્યારે સંસારાનુષ્ઠાનથી શું જીવીશ ? ’ અહિં ધ્યાનમાં રાખવાનું છે કે, વિષાનુષ્ઠાન મારકજ છે, પણ પ્રશ્ન એ છે કે, સામાને હિતમાગ શે। ચીંધવા ! આ માટે એ મુદ્દા વિચારણીય છે. એક એ કે, પૌદ્ગલિક, આસ’શાવાળું જે ચારિત્ર પરિણામે નુકશાન કારક થાય છે. તેના સ્થાને તેવા અચારિત્રથી લાભ થાત કે નુકશાન ? બીજો મુદ્દો એ છે કે, એવા ચારિત્રથી મળેલી ઋદ્ધિ જીવને દુતિમાં લઈ જાય છે એવું કેમ બને છે? ધમ જેવા ધમ નરકમાં લઈ જનારૂં સુખ શામાટે આપે છે?
અહિં જરા ઉંડા ઉતરવાની જરૂર છે. પૌદ્ગલિક કામનાથી સેવેલા ધના પિરણામે પાપાનુઅધિ—પુણ્ય પ્રાપ્ત થાય છે. જે પુણ્યના ઉદય ભાગવાઇ, મહાપાપના અધ પડે તે પાપાનુંધિ પુણ્ય; આમાં પુણ્ય એ પૂના ધનુ ફૂલ છે, અને પાપાનુઅધિપણું એ પૂર્વની તીવ્ર વિષયકામનાથી આત્મામાં પડેલા માહના ગાઢ સંસ્કારનુ ફૂલ છે. ખાસ ખ્યાલમાં રાખવાનું છે કે, આ એક જીવનમાં સેવેલ ધર્મભાવનાના કે માહવાસનાના અભ્યાસેથી તે તે સંસ્કારા આત્મામાં રૂઢ થાય છે, અને તે કેટલીયવાર કેટલાય ભવા સુધી ચાલ્યા કરે છે, અહિં એવા નિયમ નથી કે, માત્ર ધમ સેવતાંજ કેળવેલી માહવાસનાના સંસ્કા૨ની પર’પરા ચાલી અનેક ભવા અન ભર્યાં અને, અને સસાર ખેલતાં મહુમાગેલ માહ
ફાગણ-ચૈત્ર.
વિસનાના સંસ્કારની પરપરા ન ચાલે કે એથી અનર્થાં ન આવે, આવા એકાંત છે જ નહિ; કિંતુ ગમે તે સ્થલે, ગમે તે કાળે, અને ગમે તે ક્રિયામાં અભ્યસિત મેાહના ભાવાની પરપરા પ્રાયઃ જીવનેાના જીવના સુધી વહે છે. એજ પ્રમાણે ધ ભાવનાઓ અંગે સમજવું. અગ્નિશમાં અને ગુણુસેન રાજાના જીવનમાં કે બીજા અનેક દૃષ્ટાન્તામાં આ જોવા મળે છે. પ્રભુ મહાવીરસ્વામીને ત્રીજા ભવના ત્રિડિકના સંસ્કાર કેટલાય ભવસુધી નડ્યા. આ શ્વેતાં એ ખૂબ જ ખ્યાલમાં રાખવા જેવુ' છે કે, ગમે તે સ્થિતિમાં કે સ’ચેાગામાં એઠા હાઇએ, પણ ત્યાં માહના સંસ્કારોની જડ ન પડી જાય. પરલેાકમાં સાથે શું આવવાનું ?' ત્યાં પણ જેમ પાપ-પુણ્યને યાદ કરાય છે તેમ ધ
કે મેાહની ભાવનાના સેવેલા અભ્યાસા, સંસ્કાર રૂપે સાથે આવવાના છે, એ ખૂબ જ ખ્યાલમાં રહેવુ જોઈએ. જો કે આ મેાહના સ`સ્કાર એ પણ એક પાપકમ છે; પણ લેાકમાં રૂઢ પુણ્ય-પાપ શબ્દોમાં, પાપના અર્થ પરલેાકમાં અશાતા, દારિદ્ર, અપયશ વગેરે દુઃખા દેનાર કમ લેવાય છે. એથી પુણ્ય-પાપ કરતા આ સૌંસ્કારને અહિં જુદા પાડવામાં આવ્યા છે. હવે એ ધ્યાનમાં રહે કે, પુણ્ય-પાપનાં ફળ આત્માને જે લાભાલાભ નથી કરતા એ આ સ`સ્કારના ફળ (ઉત્થાન) કરે છે. પૂના પાપના વર્તીમાન ઉદયની સાથે જો પૂર્વ–સેવિત ધર્માંભાવનાના અભ્યાસ અહિં ચાલુ રહ્યા તે આત્મા જીવન જીતી જવાને; જ્યારે પૂર્વના પુણ્યના વમાન ઉડ્ડયની સાથે સાથે પૂર્વ સેવિત માહભાવનાએ જો આત્મ ઘર કબજે કર્યું. તે આત્મા હારી જવાના. સમ્યગ્દનમાં આજ ખૂખી છે કે, એ સંચાગવશાત્ મેાહના વાતા
