________________
છૂપુ માનવ હદય:
શ્રી શરદીન્દુ અન્ધોપાધ્યાય
કામી તાકાના કે એવા હુલ્લડ દરમ્યાન મ્હોટે ભાગેગુંડાએ પાતાની આસુરી વૃત્તિથી ઉશ્કેરાઇ ઉંધે માગે દારવાઈ જાય છે, આવા ગુડા ગણાતા વમાં પણ માનવતાના પે। અશ રહ્યો હાય છે, જો કુશલતાપૂર્વક આ જાતની સાથે કામ લેવામાં આવે તે! તે કઇ રીતે માર્ગે વળી શકે છે તે હકીકત આ ટૂંકી વાર્તામાં લેખક આપણી સમક્ષ રજુ કરે છે. જે પાપીઓને પણ ઉલ્હાર છે, એમ આપણા મહા-પુરૂષા ઉપદેશે છે, તેને સાક્ષાત્કાર આમાં થાય છે.
સ
યાળુ પતાવી ત્રણે મિત્રો દીવાનખાનામાં આડા પડયા-પડયા વાતા કરતા હતા. ત્રણેય ઉંમરે ચાળીસ લગભગના હતા. વિદ્વાદ, દાક્તર હતા. છેલ્લા એક દાયકાથી એ દાક્તરી કરે છે ને સારી પેઠે જામી હું પણ ગયેા છે. અતુલ ને શરત વકીલ છે. અતુલ અલિપુરમાં અને શરત કલકત્તા હાઇકામાં પ્રેકટીસ કરે છે. એમણે પણ પેાતાના ધંધામાં નામના મેળવી છે. આજે પત્નીને કંઈક વ્રત હાઇને એ પ્રસંગે શરતે બંને મિત્રોને આમંત્રણ આપ્યું છે.
વિવિધ વાતામાંથી સહુ પાતપેાતાના વ્યવસાયજીવનના અનુભવેની વાતે ચડી ગયા. તકિયા પર કાણી ટેકવી, આંખા મીંચી અતુલ, હાકાની નળીમાંથી સુગંધિત ધુમાડાના એક લાંબે દમ ખેંચતાં ખેલ્યા, જેમ જેમ આ ધંધામાં ઊંડા ઉતરતા જાઊં છું તેમ તેમ લાગે છે કે, દુનિયામાંથી દયા, માયા, ધમ અધું જ જાણે પરવારી ગયુ છે. માત્ર સ્વા` કટિલતા, બીજાનું હાયાં કરી જવાની વૃત્તિ જ બધે દેખાય છે. વધુ સમય આ ધંધામાં રહે કદાચ
ન્યાયઅન્યાયને ભેદ મનમાંથી ભુંસાઇ જશે એમ લાગે છે. માત્ર કઇ રીતે મુકમે જીતવા એ એક જ વાત સહુથી મેટી લાગે છે.'
કંઇક વિચારતાં–વિચારતાં શરતે કહ્યું, એ ખરૂ છે. અદાલતમાં માનવ–પ્રકૃતિની કાળી બાજુ જ વધુ દેખાય છે. એ સારી હેાઈ શકે તે તેની ઊજળી બાજુ જાણ્યા વિના બરાબર લાગતું નથી. ઠંગ શેાધવા જતાં જાણે ગામ આખું ઉજ્જડ થઇ જશે એમ લાગે
.
અતુલે કહ્યું, ફક્ત એવું લાગે છે એમ નહિ, એ જ ખરૂ છે. તમે શું માનેા છે એ નથી જાણતા, પણ હું તે! માનું જ હ્યું કે, કૃતતા નામના જે સદ્ગુણને કાવ્ય અને નવલકથામાં ગાવામાં આવે
e
છે, એ દુનિયામાંથી તદ્દન નાબૂદ થઇ ગયા છે.
વિનાદ હસતા હસતા ખેલ્યા, તમે બધા નાહક ‘સિનિક’ થઇ ગયા છે. માનવીપરને વિશ્વાસ ગુમાવવા યેાગ્ય નથી, એમાં આપણું જ નુકશાન છે.
હું, દુનિયામાં ભાતભાતનાં માણસ છે. કેટલાક લક્ષ્યક હોવા છતાં નાલાયક જ્યારે ખાનદાની વિનાના પણ કેટલાક માનવેામાં માનવતા જીવતી હોય છે. મારા અનુભવની એ વાત છે. ઘણી વખત થઇ ગયા છે એ વાતને. ત્યારે મારા દવાખાનાની શરૂઆતજ હતી.
મવા બજાર અને બાહુડબગાનને નાકે મે' નાનુ દવાખાનું ખેાલ્યું હતું. રહેવાનું દવાખાના ઉપર જ રાખેલું. ત્યારે હું પરણ્યા ન હતા.
દવાખાનું સારૂં ચાલતું હતું. એવે સમયે એક દિવસ મારવાડીએ સાથે મુસલમાનાને કંઈ ઝગડે થયા. વાત નહિ, ચિત નહિ ને હિન્દુ મુસલમાને એ એક દિ સવારે ઊઠીને એકબીજા પર આક્રમણ શરૂ કરી દીધું. લાઠી, છરા વગેરેના ઉપયોગ છૂટથી થવા લાગ્યા.
એ ભયંકરતાનું સવિસ્તર વર્ણન કરવાની કંઇ જરૂર નથી. તમે પણ એ વખતે કલકત્તામાં જ હતા, એટલે થાડુ ધણું જોયુ–જાણ્યું હશે જ. મારા દવાખાનાની સામે જ ત્રણ ખૂન થઇ ગયાં. આંખેાઆંખ જોયું', છતાં ક ંઇ કરી ન શકયા. આખા લત્તો જ મુસલમાનાના. હુ હિંદુ. એવી સ્થિતિમાં મારા હિંદુત્વનુ પ્રદર્શન ન કરવામાં જ સલામતી હતી.
છતાં મેં દવાખાનું ખુલ્લું રાખી મુસલમાન તેમજ છે.’હિંદુઓને વિનામૂલ્યે પાટાપીંડી કરવાનુ ને દવાદારૂ આપવાનું સાહસ કરેલું. એમ ન કરત તો મારી જાતને જ હું માં દેખાડવા લાયક ન રહેત.
એ લત્તામાં નૂરમિંયા નામના એક ગુંડા હતા. પેાલીસથી માંડીને શેરીનાં કૂતરાંબિલાડાં પણ એને
