Jayodaya Mahakavya Purvardha

Author(s): Bhuramal Shastri
Publisher: Digambar Jain Samiti evam Sakal Digambar Jain Samaj

Page 632

१२२-१२३ ]
द्वादशः सर्गः समस्यां स्फुटमाह प्रकटीचकार । भृङ्गारतुल्यावत्युन्नतो तस्याः कुचावास्तामिति भावः ॥ १२१॥
अपि सात्विकसिप्रभागुदीक्ष्य व्यजनं कोऽपि विधुन्वती सहर्षः । कलितोष्ममिषोऽभ्युदस्तवक्त्रो हियमुज्झित्य तदाननं ददर्श ॥१२२।।
अपोति । सात्त्विकं सहजस्वाभाविकं, यद्वा, सस्वाद्यौवनमवाज्जातं सात्त्विकभावं सिम भजति स्वीकरोतीति सा सात्त्विकसिप्रभाग जनस्तत्रौष्ण्यसम्भावनयापि, व्यजनं तालवृन्तं विधुन्वती युवतिमुदीक्ष्य तत्सौन्दर्यावलोकनात् सहर्षः सन्, कलितः स्वीकृत ऊष्मणो मिषः सन्तपनच्छलो येन सः, अत एवाभ्युवस्तं समुत्थापितं वक्त्रमाननं येन सः, ह्रियमुज्झित्य लज्जां त्यक्त्वा तस्या आननं मुखमपि ददर्श दृष्टवान् ॥ १२२ ॥ रसवत्यपि पायसस्मिता वा घृतवद्-व्यञ्जनशालिनी स्वभावात् । मृदुलड्डुकुचा प्रियेव शस्तैरुपमुक्ता बहु वारयात्रिकैस्तैः ॥१२३॥
रसवतोति । सा रसवती भोजनसामग्री सरसापि तैः शस्तैः समावृतवारयात्रिकैजन्यजनः प्रियेव वनितावद् बह्वतिशयेन यथा स्यात्तथोपभुक्ता। कीदृशी सा रसवती, स्वभावादेव वृतवद्भिराज्यपरिपूर्णव्यंजन: शाकाविभिः, पक्षे, घृतद्भिः कान्तिमद्भिर्व्यञ्जनः कुचमुखादिभिरवयवैः शालिनी शोभमाना, पायसक्षीरान्नमेव स्मितं हसितं यत्र, पक्षे पायसमिवोज्ज्वलं स्मितं यस्याः सा मृदुलड्डुका एव कुचा यस्याः सा, पक्षे मृदुलड्डुकाविव कुचौ यस्याः सेति ॥ ११३ ॥
हैं इसको देखनेकी अभिलाषावाले बारातीको उस युवतीके हाथोंने भृङ्गारको उठानेके बहानेसे मानों उत्तर दिया ॥ १२१ ।।
अन्वय : कोऽपि सात्विकसिप्रभाग अपि व्यजनं विधुन्वती उदीक्ष्य कलितोष्ममिषः अभ्युदस्तवक्त्रः ह्रियम् उज्झित्य सहर्षः सदाननं ददर्श ।
अर्थ : किसी बारातीके सात्त्विक (स्वाभाविक) पसीना आ गया उसे गर्मीसे उत्पन्न हुआ समझकर कोई युवती उसपर पंखा करने लगी तो उस समय वह भी गर्मीका बहाना करके अपने मुंहको ऊँचा उठाकर उस स्त्रीके मुखको सहर्ष देखने लगा ।। १२२ ॥
अन्वय : रसवती अपि पायसस्मिता वा घृतवद् व्यञ्जनशालिनी स्वभावात् मृदुलड्डुकुत्ता शस्तैः तैः बहुवारयात्रिकै: प्रिया इव उपभुक्ता ।
अर्थ : रसवती (रसोई) कैसी है, इसे स्त्रीकी उपमा दी गई है, रसोई खीररूपीसे मन्द मुसकानसे और घृतवाले (कान्तिवाले) व्यंजनों (अवयवों