Jayodaya Mahakavya Purvardha

Author(s): Bhuramal Shastri
Publisher: Digambar Jain Samiti evam Sakal Digambar Jain Samaj

Page 682

९९-१०१ ]
त्रयोदशः - सगः
६५९
धावत्पलायत पुनस्तस्मिन् वारिणि चले सति प्रतिबिम्वाभावेनासौ शान्तिमवाप प्राप्तवान् । भ्रान्तिमानलङ्कारः ॥ ९८ ॥
वपुःस्थसन्तापकलापशान्त्या आकुम्भमम्भस्यभिमज्जतीभे । तधूमधामालिकुलं समन्तान्नभस्यभूतार्थतयोज्जजृम्भे ||९९॥
वपुरिति । वपुषि तिष्ठतीति वपुःस्थः शरीरवर्ती यः सन्तापस्तस्य कलापः समूहस्तस्य शान्त्ये शमनापेभे हस्तिन्यम्भसि जले, आकुम्भं गण्डस्थलपर्यन्तमभिमज्जति निमग्ने सति ततस्तस्य धूमस्येव धाम यस्य तदलिकुलं भ्रमरसमूहः समन्तात्परितोऽभूतार्थतयाऽद्भुतरूपतया नभसि उज्जजृम्भे व्यानशे ॥ ९९ ॥
देव भूयोऽपि पयोनिपीतमन्तः स्थितोष्मातिशयेन हीतः । मतङ्गजैस्तैर्वमथुच्छलेन तदेतदेवोद्वलितं बलेन ॥ १००॥
यदेवेति । मतङ्गजै यदेव भूयः पुनः पुनः पयः पानीयं निपीतं तदेव होति निश्चयेनेतः प्रसङ्गतोऽन्तः स्थितस्योष्मणः सन्तापस्पातिशयेन बाहुल्येन वमथुच्छलेन थूत्कार-व्याजेन बलेन तदेवोद्वलितमुद्गीर्णम् ॥ १०० ॥
आरोपितोऽन्येन च दन्तमूले सलीलमादाय मृणालनालम् । भूयोऽम्भसोंऽशैरभिषिञ्चतत्वात्परिस्फुरन्नखद्विरेजे ||१०१ ||
नदीका जल चंचल हो गया, फलतः प्रतिबिम्बके नहीं दिखनेके कारण वह हाथी भी शांत हो गया ।। ९८ ।।
अन्वय : इभे वपुःस्थसन्तापकलापशान्त्यै अम्भसि आकुम्भम् अभिमज्जति (सति ) अभूतार्थतया तद्धूमधाम अलिकुलं नभसि बलेन उज्जजृम्भे ।
अर्थ : अपने अन्तरंग में होनेवाले सन्तापको शान्त करनेके लिए हाथी जब नदी के जल में अपने कुम्भपर्यन्त डूब गया तो धूआकी आकृतिवाला भौरोंका समूह अपने आपका रहना वहाँ व्यर्थ समझकर आकाशमें फैल गया ॥ ९९ ॥
अन्वय : मतङ्गजैः हि इतः अन्तः स्थितोष्मातिशयेन यदेव पयः भूयः अपि निपीतम् तत् एतदेव तैः वमथुच्छलेन बलेन उद्वलितम् ।
अर्थ : अन्तरंगी उष्णताको मिटानेके लिए हाथियोंने इवर तो नदीका जल बार-बार पिया, उधर उन्होंने उतना ही जल वमथु ( फूत्कार) के छल से वापिस वेगके साथ उगल दिया ।। १०० ॥
अन्वय : अन्येन सलिलम् आदाय दन्तमूले च आरोपितः मृणालनाल भूयः अम्भसः अंशैः अभिषिचितत्त्वात् परिस्फुरन् अङ्कुरवत् विरेजे ।