________________
२६. सूडाचा प्रवास
"जैन महाराष्ट्री' नावाच्या प्राकृत भाषेत 'हरिभद्र' नावाच्या आचार्यांनी लिहिलेल्या एका विलक्षण सुंदर कादंबरीचा आपण आज परिचय करून घेणार आहोत. कादंबरीचा काळ आहे इसवी सनाचे आठवे शतक !
कादंबरीचे नाव आहे 'समरादित्यकथा' (प्राकृत : समराइच्चकहा). ही कादंबरी मराठीत अनुवादित केली तर तिला यथार्थ नाव द्यावे लागेल ‘सूडाचा प्रवास'.
एक राजपुत्र आणि एक पुरोहितपुत्र यांच्या ९ जन्मांची सलग कथा ९ प्रकरणात रंगविली आहे. प्रत्येक प्रकारणाला ‘भव' (जन्म) म्हटले आहेत. कथानकाला जोडून अनेक उपकथानके, आख्यायिका, संवादही आहेत. कथावस्तु उत्कंठावर्धक आणि शैली रसाळ आहे
राजपुत्र गुणसेन आणि पुरोहितपुत्र अग्निशर्मा बालपणचे सवंगडी. अग्निशर्मा अत्यंत कुरूप, बुटका. राजपुत्र त्याची वारंवार थट्टा करतो. गाढवावर बसवून धिंड काढतो. अग्निशर्माच्या मनात द्वेषाची ठिणगी पडते. राजपुत्राच्या मनात मोठेपणी पश्चात्तापाची भावना येते. तो आता राजा झालेला असतो. साधू झालेल्या अग्निशर्माची तो क्षमा मागतो व त्याला भोजनाचे निमंत्रण देतो. अत्यंत महत्त्वाच्या राजकार्यात गुंतल्याने त्याचे तीन वेळा साधूकडे दुर्लक्ष होते. अपमान जिव्हारी झोंबतो. द्वेषाने पेटलेल्या अग्निशर्मा साधूचा सूडाचा प्रवास सुरू होतो. गुणसेनाच्या सूड घेण्याच्या इच्छेने तो उग्र तपस्या करतो.
पिता-पुत्र, माता-पुत्र, सक्खे भाऊ, पति-पत्नी, चुलत भाऊ अशा अनेक नात्यांनी ते सतत पुढील आठ जन्म एकत्र येतात. प्रत्येक जन्मी अग्निशर्मा गुणसेनाचा जीव घेण्याचे प्रयत्न करतो. गुणसेन शांत समताभाव धारण करतो. परिणामी एकाला रौरव नरकगती आणि दुसऱ्याला स्वर्गप्राप्ती होते.
जैन तत्त्वज्ञानाचा कणा असलेला 'कर्मसिद्धांत' यात कथानकाच्या ओघात विस्ताराने समजाविला आहे. हरिभद्रांची बहारदार शैली, कथेचे वाड्.मयीन मूल्य वाढविते.
झी. टी.व्ही.च्या 'असंभव' मालिकेच्या सर्व ‘फॅन्स'ना या कादंबरीबद्दल नक्कीच कुतूहल वाटेल.
