________________
२८. समिति
“समिति” शब्द व्यवहारात वेगवेगळ्या अर्थांनी वापरण्यात येतो. इंग्रजीतील (कमिटी) शब्दाचा भारतीय भाईबंद म्हणजे ‘समिति'. संघपरिवारात ध्येयनिष्ठ प्रचारकांच्या शिस्तबद्ध समुदायास 'समिति' म्हणण्याचा प्रघात आहे.
“सम् + इ’” या क्रियापदापासून बनलेल्या या नामाचे स्पष्टीकरण जैन आचारशास्त्रात अशा प्रकारे दिलेले आढळते - सम्यक् प्रकारे केलेल्या गमन - आगमन इत्यादी ५ प्रकारच्या प्रवृत्ती. या सर्व क्रिया माणसाने विचारविवेक-पूर्वक कराव्या अशी अपेक्षा आहे. केवळ जैनांसाठीच नव्हे तर सर्वांसाठीच या खबरदारीच्या सूचना आवश्क आहेत.
१) ईर्यासमिति : सावधानतापूर्वक जाणे-येणे, की ज्या योगे आपल्या व दुसऱ्या (अगदी किडामुंगीच्याही) जिवाला धोका उत्पन्न होणार नाही. आधुनिक काळात चालत अगर वाहन चालवत असताना मोबाइलवर न बोलणे, गाडी चालवताना वेगावर ताबा ठेवणे, शक्यतो पब्लिक व्हेइकलने जाणे, 'कार - पूल' करून जाणे, अपरात्री प्रवास टाळणे असे कितीतरी प्रकार 'ईर्ष्या - समिती'चे होऊ शकतात.
२) भाषासमिति : सत्य, हितकारी, परिमित आणि संदेहरहित बोलणे ही 'भाषासमिती' होय. 'सनसनीखेज ब्रेकिंग न्यूज' अनेकदा या समितीच्या उल्लंघनाचीच उदाहरणे असतात. निंदा, चुगली, अफवा इ. टाळणे आणि प्रसंगी मौन पाळणे हेच उत्तम.
३) एषणासमिति : जीवननिर्वाहासाठी निर्दोष साधनांनी कमाई करणे ही एषणासमिती होय. घातक व्यवसायातून मिळविलेली अफाट संपत्ती धार्मिक निकषांवर त्याज्यच ठरते.
४) आदाननिक्षेपसमिति : कोणत्याही गोष्टी उचलताना व ठेवताना आदळआपट न करणे हे ह्या समिती स्वरूप आहे. तसे केल्याने अहिंसापालन तर होतेच पण वस्तूही नीट जागच्या जागी मिळतात.
५) उत्सर्गसमिति : निरुपयोगी वस्तूंची विल्हेवाट लावताना इतर व्यक्तींची व पर्यावरणाची हानी न हाईल याकडे लक्ष ठेवणे ही उत्सर्गसमिति होय.
कर्मांचे बंध कमी करण्याचे हे उपाय अत्यंत व्यवहारोपयोगी आहेत. मात्र 'वाचायला' सोपे आणि 'वागायला ' चांगलेच अवघड आहेत.
**********
