________________
३०. शांततामय सहजीवन
कोणतीही संवेदनाशील, विचारी आणि पक्षपातरहित व्यक्ती जगाच्या शांततामय सहजीवनाचीच इच्छा करते. भारतातील प्रभावी विचारवंतांनी सतत आपापल्या परीने अहिंसेचे महत्त्व आविष्कृत केले आहे. भ. पतंजलींनी अहिंसेला 'यम'(संयम) अथवा 'महव्रत' म्हटले आहे. भ. बुद्ध ‘परमकारुणिक' विशेषणाने संबोधित केले जातात.
जैन शास्त्राची आधारशिलाच अहिंसा आहे. किंबहुना जैन धर्माचे पर्यायी नावच 'अहिंसाधर्म' आहे. साधूंसाठीच नव्हे तर श्रावकांसाठी (गृहस्थांसाठी)ही त्यांनी 'यथाशक्ति अहिंसापालना'वर आधारित आचार ठरविला. हिंडणेफिरणे, बोलणे, स्वयंपाक-स्वच्छता इ. गृहकृत्ये, उपजीविकेची साधने, धर्मकृत्ये, आहारपान, विरोधकांशप्तामना, रोग प्रतिकार, वैचारिक उदारता आणि अखेर समाधिमरण - येथपर्यंत अहिंसाभावनेचे ठिबकसिंचन केले. विचारातील अहिंसा दैनंदिन आचरणात आणण्याचा कसोशीने प्रयत्न केला. आहाराची हिंसा अहिंसेच्या दृष्टीने अतिशय सूक्ष्मतेने चिकित्सा केली.
__आचारांग' ग्रंथ जणू अहिंसेची अष्टाध्यायीच आहे. त्यातील सूत्रमय अर्धमागधी शब्दांना लयबद्धता आणि आध्यात्मिक अनुभूतींचा ‘परतत्त्वस्पर्श' आहे. अहिंसेचे हे प्राचीनतम उपनिषद आहे.
सुमारे ११ व्या शतकात होऊन गेलेल्या अमृतचन्द्र' नावाच्या आचार्यांचा, अभिजात संस्कृतातील शैलीदार ग्रंथ आहे - 'पुरुषार्थ-सिद्धि-उपाय'. अहिंसेच्या सूक्ष्मतर-सूक्ष्मतम विवेचनाचा तो जणू कळसाध्याय आहे.
या लेखमालेत, या दोन्ही ग्रंथांतील वेचक विचारांचा वेध घेणार आहोत. त्यातील विचारांचे सार असे की, अनेक दुष्प्रवृत्तींनी भरलेल्या जगाला कोणता 'वीर' काबूत आणू शकेल ? 'शस्त्राचा प्रतिकार शस्त्राने' केला तर ह साखळी तुटणारच नाही. म्हणून हिंसेचा सामना करण्यासाठी ‘अहिंसे'ला पर्यायच नाही. प्रश्न असा आहे की, पुन्हा नवा 'बुद्ध' किंवा 'महावीर' होण्याची वाट बघायची की शांतताप्रेमी बुद्धिमंतांनी संघटितपणे वीरशक्ती प्रकट करायची ? आता यक्षप्रश्न तारणहारांचा नाही तर अगदी तुमचा-आमचा आहे !!!
**********
