________________ 49. कर्मसिद्धान्त या लेखाने 'जैन विचारधारा' या लघुलेखमालेची सांगता होत आहे. आत्तापर्यंत कर्मसिद्धान्त' केवळ दुय्यमपणे येऊन गेला. या लघुलेखात, शब्दमर्यादा लक्षात घेऊन केवळ महत्त्वाची वैशिष्ट्ये नमूद केली आहेत. जैन साहित्यात कर्मसिद्धान्तावर आधारित साहित्याचा मोठा स्वतंत्र विभागच आहे. जिज्ञासूंनी त्यासाठी मूलगामी, अनुवादित अगर स्वतंत्र ग्रंथ जरूर अवलोकन करावेत. * अहिंसा आणि अनेकान्तवाद जैन शास्त्राची आधारशिला आहे तर कर्मसिद्धान्त हा आधारढाचा अथवा कणा आहे. * मन-वचन-कायेच्या सर्व स्पदनांना, हालचालींना 'कर्म' म्हटले आहे. * आत्म्याचा (जीवाचा) व कर्मांचा संबंध अनादि' आहे, हे यातील गृहीतकृत्य आहे. * राग-द्वेष इ. विकार ‘कर्मबीज' आहेत. त्यातूनच जन्म-मरणरूप संसारवृक्ष फोफावतो. हा बीज-वृक्ष संबंध अर्थातच चक्राकार आहे. बीज दग्ध केले तरच अंकुर फुटणार नाही. * कर्म हे अतिसूक्ष्म परमाणू-स्वरूपात असते. हे सूक्ष्म-कार्मणशरीर आत्म्याबरोबर पुढील जन्मात संसृत होते. * कर्मपरमाणू स्वत: अचेतन असूनही, आत्म्याच्या संपर्कात आल्यावर विविध भावरूपी अवस्थांतरे निर्माण करतात. * कर्मे ही अशुभ', 'शुभ' व 'शुद्ध' अशा तीन प्रकारांनी निर्दिष्ट केलेली आहेत. एकाहून एक श्रेष्ठ आहेत. * आत्म्याच्या स्वाभाविक गुणांना शुभाशुभ कर्मे ‘बद्ध' अगर ‘आवृत' करतात. * ज्ञानावरणीय इ. आठ प्रकारांमध्ये ती विभागलेली आहेत. * प्रत्येक जीव त्याच्या प्रत्येक कर्माचा कर्ता व भोक्ता आहे. * 'जगन्नियंता' व 'कर्मफलदाता' अशा ईश्वराची संकल्पना जैन शास्त्रास संमत नाही. * अहिंसापालन, संयम, तप इ. साधनांनी मनुष्य, हे संसारचक्र भेदून स्वत:च 'मुक्त' होऊ शकतो. प्रिय वाचकहो ! लघुलेखमालेच्या या प्रामाणिक प्रयत्नांना दिलेल्या भरघोस अनुकूल व अपवादात्मक प्रतिकूल प्रतिक्रियांबद्दल धन्यवाद !!!
