Jain Dharm Prakash 1947 Pustak 063 Ank 05

Author(s): Jain Dharm Prasarak Sabha
Publisher: Jain Dharm Prasarak Sabha

Page 6

ગમીમાંસા
(ગતાંક પૃષ્ઠ ૭૬ થી શરુ ) દેહધારી આત્મા ઈતર જડાત્મક વસ્તુઓના ભક્તા કહેવાય છે, તે ભોગ સંયોગસ્વરૂપ છે. સકર્મક આત્મા મિથ્યાત્વ, અવિરતિ આદિ હતુઓદ્વારા અનેક પ્રકારના કર્મ બાંધે છે. અર્થાત કર્મપણે પરિણત થયેલા મુદ્દગલોને આત્માની સાથે સંયોગ થાય છે તે કર્મપુતગલો અનાદિકાળથી શુભ અને અશુભ એમ બે પ્રકારે ઓળખાય છે. જયારથી આત્માની સાથે કમને સંયોગ છે ત્યારથી પુન્ય-પાપરૂપે કર્મ ચાલ્યાં આવે છે. શુભ કર્મના ઉદય(ભોગ)થી શુભ દ્દિગલિક વસ્તુઓને સંયોગ પ્રાપ્ત થાય છે, અને અશુભના ઉદયથી અશુભ પુદગલેને સંયોગ થાય છે. પૈગલિક વસ્તુઓમાં શુભાશુભ પણું જીવોના સંસર્ગને લઇને થયેલું હોય છે; કારણ કે જીવને ભાગમાં આવતી પૈગલિક વસ્તુઓ જીવે પ્રહણ કરીને મૂકી દીધેલા શરીરપણે પરિણત થયેલા અથવા તે શબ્દાદિપણે પરિણત થયેલા પુદંગલ સ્કંધ હોય છે. તે શરીરને ધારણ કરવાવાળા અથવા તો શાબ્દાદિપણે પુદગલોને પરિણુમાવવાવાળા છો પોતપોતાના શુભાશુભના ઉદય અનુસાર પુદગલ સ્કધેને ગ્રહણ કરે છે જેથી શરીરપણે પરિણત થયેલા અથવા તે શબ્દાદિપણે પરિણત થયેલા પુદ્ગલેને ભેગો પગ કરનાર જીવોને સુખ–દુઃખાદિની ભાવના ઉત્પન્ન કરે છે. જીવને જડાત્મક વસ્તુઓને ભોગેપભોગ, પાંચ ઈદ્રિયકારા થાય છે. ઇંદ્રિયો સાથે વર્ણાદિ જડ ધર્મવાળી વસ્તુઓને સંગ જ્યાંસુધી બન્યો રહે છે ત્યાં સુધી જીવ સુખ–દુઃખનો અનુભવ કરે છે અને જ્યારે વિયોગ થાય છે ત્યારે રે. .. કશુંયે હોતું નથી, છતાં સંગ છૂટયા પછી પણ સંગ કાળની વિકતિની વાસનાથી સુખદુઃખની આછી અસર રહે છે જેથી માણસે પાછળથી પણ સંભારીને કાંઈક સુખ-દુઃખને અનુભવ કરે છે.
પિગલિક વસ્તુના ભાગની બે સ્થિતિ છે. અર્થાત ત્યાગરૂપ અને સંગરૂપ એમ ભોગ બે પ્રકારનો છે. જીવને પૈલિક વસ્તુના ભાગને માટે કર્મની અત્યંત આવશ્યકતા રહે છે; કારણ કે કર્મ સિવાય શરીર નથી હોતું અને શરીર સિવાય ઇન્દ્રિયોના અભાવને લઈને ગિલિક ભોગ બની શકતો નથી, માટે ભોગની વ્યવસ્થા આ પ્રમાણે છે–પ્રથમ તે આત્માની સાથે કર્મને સંયોગ, ત્યારપછી તે કર્મને ઉદય-આત્માથી કર્મ ક્ટાં થવાને તેમાં ક્રિયા ઉત્પન્ન થવી-અથોત કર્મને ત્યાગ, પછી તે કર્મના ત્યાગકાળમાં-કમે છૂટતી વખતે એ ગ્રહણ કરીને છોડી દીધેલાં જડાત્મક શરીરોનો અથવા તે સચેતન શરીરદ્વારા ગ્રહણ કરાયેલા શબ્દાદિ પુદ્ગલોનો સંગ થ તેને સંસારમાં અજ્ઞાની છો સુખ-દુઃખ-આનંદ આદિ ભાવો દ્વારા ભેગપણે જણાવે છે. કેટલીક ઇકિયે જેવી કે આંખ. નાક, કાન અને ત્વચા આ ચાર ઇંદ્રિયો સાથે તે માત્ર સંગ જ થાય છે. તેમાં આંખ સાથે તે સંયોગ પણ થતો નથી, કારણ કે આંખ પદુગલિક વસ્તુના સંગ વગર પણ યોગ્ય કાળ તથા દેશમાં રહેલી વદિ ધર્મવાળી વસ્તુને ગ્રહણ કરી શકે છે. જીભની સાથે