________________
૧૦૦ શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
[ ફાગણ યના ઉદ્યથી શરીરના વ્યવસ્થિત તના બંધારણમાં જ્યારે વિકૃતિ ઉત્પન્ન થાય છે ત્યારે આત્મા દુઃખ મનાવે છે. આ વિકૃતિ ભિન્નભિન્ન નામવાળા અનેક પ્રકારના રોગ તરીકે સંસારમાં ઓળખાય છે. આંખ-નાક-કાન-જીભ આદિ ઈદ્રિમાં રહેલી સ્પશ ઈદ્રિયમાં વિકતિ થાય છે કે જેને નાક આદિના રોગ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. તે રોગોથી તે તે ઇંદ્રિયના વિષયને ગ્રહણ કરવાની શકિત નષ્ટ થવાથી પોતાના વિષયોને અનુભવ કરી શકતી નથી તેથી તે રોગોને તે ઈદ્રિયોના કહેવાય છે છતાં તે સ્પર્શ ઇન્દ્રિયની વિકૃતિને લઈને થયેલા હોવાથી તેને સંબંધ મુખ્યત્વે કરીને તેને સ્પર્શ ઇકિય સાથે જ હોય છે. તાત્પર્ય કે અશાતા વેદનીય કર્મના ઉદયની અસર શરીર ઉપર થાય છે, ચામડીમાં રહેલી સ્પર્શ ઇન્દ્રિય ઉપર થાય છે. પણ તે સ્પર્શ ઇદ્રિયના આધારભૂત શરીરમાં ભિન્ન વિષયને ગ્રહણ કરવાવાળી બીજી ઈદ્રિયોને સંબંધ હોવાથી તેમાં પણ વિકૃતિ થાય છે. અને શરીરના અવયવપણે પરિત થયેલા વર્ણાદિવિષયવાહક પુદગલે નષ્ટ થવાથી તે ઇન્દ્રિય સ્વવિષયને ગ્રહણ કરી શકતી નથી, અર્થાત અશાતાના ઉદયથી નાક-કાન આદિમાં રોગ થવાથી માનવીની આંખની કીકીમાં કે કાનના પડદામાં કસર થઈ જાય છે એટલે તે બહેરો અને આંધળા થાય છે તેથી તે જોઈ શકતો નથી તેમ સાંભળી પણ શકતો નથી. કેઈ પણ પ્રકારની અસતાનો ઉદય હોય કે ન હોય, તેની શરીરમાં કોઈ પણ પ્રકારની વિકૃતિ-રોગ હોય કે ન હોય તોયે જે કર્મની પ્રકૃતિ છવ તથા દેહનો સંબંધ જોડી રાખે છે કે જેને આયુષ્ય કર્મ કહેવામાં આવે છે તેનો ક્ષય થવાથી જીવ તથા દેહના સંયોગનો વિયોગ થાય છે તેને સંસારમાં મૃત્યુના નામથી ઓળખવામાં આવે છે. દેહના વિયોગરૂપ મૃત્યુ થયા પછી ભેગ જેવું કાંઈ પણ રહેતું નથી પણ ભોગના કારણરૂપ કાર્મણ શરીરને આત્માની સાથે સંયોગ રહેલે હોવાથી પાછા ઔદારિક તથા વૈક્રિયરૂપ કાર્ય શરીર ઉત્પન્ન થાય છે અને પાછી તે શરીર દ્વારા ભોગની શરૂઆત થાય છે. આ પ્રમાણે જ્યાં સુધી કામણ શરીરનો આત્માની સાથેથી સર્વથા વિયોગ ન થાય ત્યાં સુધી દારિકાદિ કાર્ય શરીરની ઉત્પત્તિ બની રહેવાથી ભેગની પરંપરા ચાલુ જ રહે છે તે સર્વ કર્મ ક્ષય થયા પછી આત્મા કેવળ
સ્વ–સ્વરૂપને જ ભક્તા રહે છે. પછી અવાસ્તવિક પર વસ્તુના ભાગ જેવું કાંઈ પણ રહેતું * નથી કારણ કે આત્માના ગુણનો સંપૂર્ણ વિકાસ થયા પછી તાત્વિક જ વસ્તુ કાયમ રહે છે.
આચાર્યશ્રી વિજયકસ્તૂરસૂરિજી મહારાજ.
