________________
આત્મજ્ઞાનની ઉપયોગિતા. એ
ગારમશાસ્ત્રમૂવલતો સુશાસ્ટિના
गणयन्ति न राजानं न श्रीदं नापि वासवम् ॥ १ ॥ અધ્યાત્મ શાસ્ત્રથી ઉત્પન્ન થયેલ સંતોષ સુખથી શોભતા પુરુષો રાજા-મહારાજા, ચક્રવર્તાઓ, કુબેર કે ઈન્દ્રને પણ ગણતા નથી.
અધ્યાત્મથી ઉજત આત્માઓ નવ નિધિ, ચૌદ રત્નો, કામકુંભ, કામધેનુ, ચિંતામણિ રનો કે ચિત્રાવેલી વિગેરેને પણ ઈછતા નથી. વળી ગુજરાતી દુહામાં પણ નીચેની કહેવત પ્રસિદ્ધ છે કે –
સંતોષી સદા સુખી, સદા સુધારસ લીન;
ઈન્દ્રાદિક જેની આગળ, દિસે દુઃખીયા દીન. | ૧ | - સતિષવાન પુરુષો ગમે તેવા સમયમાં સુખમગ્ન દેખાય છે. જે હંમેશાં અમૃતરસનું જ આસ્વાદન કરનારા હોય છે.
આત્મજ્ઞાનથી શૂન્યાત્માઓ ગમે તેટલું ભણ્યા હોય તે પણ તેને શાસ્ત્રમાં ચંદનના ભારને ઉઠાવનાર ગધેડાની સરખા જણાવ્યા છે. જેમ ચન્દન વહન કરનાર ગધેડે. ચન્દનની સગધને મેળવી શકતા નથી, કેવળ ભારને જ વહન કરે છે તેમ અધ્યાત્મ જ્ઞાન વગરના જ્ઞાનીઓ જ્ઞાનને બે જ ઉપાડે છે, જ્ઞાનનું ફળ પામી શકતા નથી. આ સંબંધમાં એક કવિએ કહ્યું છે કે –
રસ ભાજનમેં રહત દ્રવ્ય નિત, નહિ તસ રસ પહેચાન;
તેમ મૃતપાઠી પંડિત, પ્રવચન કહત અજ્ઞાન. | ૨ | હંમેશાં ઉત્તમ સ્વાદિષ્ટ રસોના સુંદરમાં સુંદર પાત્રો ભરેલા હોય પણ ભાજનને કાઈ, પણ જાતનો સ્વાદ નથી તેમ શાસ્ત્રના ફકરાઓ કંઠસ્થ રાખનારા, ભલા ભલા વાદિયાને કરાવનાર અભિમાની પુરુષને શાસ્ત્રને સ્વાદ મળતું નથી, રહસ્ય પ્રાપ્ત થતું નથી.
અધ્યાત્મ જ્ઞાન મેળવનારે પ્રથમ સમતા કેળવવી જોઈએ. અયોગ્ય જીને જ્ઞાન ફળતું નથી, અનર્થ ઉપજાવે છે તો તેવું અધ્યાત્મજ્ઞાન તેના લાયક પુરુષને આપવું કારણ કે સિંહણનું દૂધ સેનાના વાસણુમાં જ રહી શકે છે, બીજા પાત્રમાં તે ટકતું નથી. અધ્યાત્મજ્ઞાનની અભિલાષાવાળી વ્યક્તિએ પોતાના આત્માને શમ-સંવેગમય તેમજ અભિમાન રહિત બનાવવું.
મુનિ પ્રિયંકરવિજય.
