Jain Dharm Prakash 1947 Pustak 063 Ank 05

Author(s): Jain Dharm Prasarak Sabha
Publisher: Jain Dharm Prasarak Sabha

Page 8

શ્રી જૈન ધમ પ્રકાશ.
[ ફાગણુ
ટ
અલ્પ કાળ રહે છે એટલ કા શરી રહેાવા છતાં પણ તેમાં ક ફળના ભાગ જેવું ખાસ કાંઇ હેતુ' નથી, કારણ કે આહારક શરીર અતિશયશાળી મનુષ્ય સિવાય સંસારમાં ખીજા કાઇ પણ જીવને હાતું નથી, પણ ઐદારિક તથા વૈક્રિય શરીર તેા સંસારી દરેક જીવા મેળવે છે. આ એ શરીરને આશ્રયીને સ`સારી જીવાને ચાર વિભાગમાં વહેંચી નાંખ્યા છે. મનુષ્ય, તિય`ચ, દેવતા અને નારક, તેમાં મનુષ્ય તથા તિયંચને આદારિક શરીર હાય છે અને દેવ તથા નારકને વૈક્રિય શરીર હાય છે. આ શરીરેશને ધારણ કરીને જીવા અનાદિ કાળથી તેનું ફળ ભાગવતા આવ્યા છે. કનુ ફળ ભાગવવામાં કમ સિવાયની શ્વેતર પાગલિક વસ્તુ નિમિત્તભૂત બને છે તેમજ સક'' આત્માએ પણ નિમિત્ત અને છે. અનાદિકાળથી જ શુભાશુભ પ્રકૃતિવાળાં કમ' હાવાથી શુભ પ્રકૃતિનુ ફળ ભાગવવામાં શુભ પ્રકૃતિના ઉદયવાળા જીવાએ મહેણુ કરેલાં પુદ્દગલ સ્કંધા નિમિત્ત થાય છે ત્યારે અશુભનુ ફળ ભાગવવામાં અશુભ પ્રકૃતિવાળાએ ગ્રહણ કરેલાં પુદ્ગલા દુઃખમાં નિમિત્ત થાય છે. અનાદિ કાળથી કમની સાથે આતપ્રેત થયેલા આત્મા કર્મની પ્રકૃતિયા સાથે ભળી જવાથી જ્યારે વદિ ધવાળા ઇતર પુદ્ગલા સાથે સચેાગસબંધથી જોડાય છે ત્યારે અનાદિથી જડ પ્રકૃતિના પડેલા સંસ્કારાને લઇને શુભાશુભની માન્યતાથી સુખદુ:ખ અનુભવે છે. બાકી સુખ-દુ:ખ જેવી કાઇ તાત્વિક વસ્તુ નથી. પેાતાને સુખી અથવા તા દુઃખી માનનાર જીવને પૂછવામાં આવે કે સુખ-દુઃખ શું વસ્તુ છે ? દેખાડશા, તા તે સુખ-દુઃખ, આનંદ-હ-શાક વગેરેના કાઇ પણ ઇંદ્રિયથી પ્રત્યક્ષ કરાવી શકશે નહિ. પણ એટલું જ કહીને વિરામ પામશે કે હુ સુખ ભાગવું છેં. અથવા તે। દુઃખ ભાગવું છેં. જડાત્મક વસ્તુના સંયોગસ્વરૂપ ભાગમાં સુખ-દુઃખ-આનંદ આદિને જ ભાગ તરીકે બતાવ્યાં છે; બાકી વસ્તુને સયેાગ માત્ર ભાગ નથી. વસ્તુ ચેાગ તે નિમિત્ત માત્ર છે અને એટલા માટે જ કહેવાય છે કે અમુક સુખ ભાગવે છે અને અમુક દુઃખ ભોગવે છે. પાગલિક વસ્તુઓના સંબંધ કમજન્ય આદારિક તથા વૈક્રિય શરીર સાથે થાય છે. આ શરીરે। પાંચ ઇંદ્રિયના સમૂહપે છે તેની સાથે વર્ણાદિ ધર્મોવાળી વસ્તુઓને સયાગ કરાવવામાં જીવની સાથે આતપ્રાત થયેલા અનેક પ્રકારના કર્મીના ઉદ્દય કારણભૂત થાય છે. જેવા રૂપે પરિણત થયેલા ક′પુદ્ગલા હાય તેવા રૂપે પરિત થયેલા પુદ્ગલાના સયેાગ થાય છે. જ્યાં સુધી આત્મા સાથે આતપ્રાત થયેલા કમ`પુદ્ગલામાં આત્માથી છૂટા પડવાની ક્રિયા થતી નથી અર્થાત્ સત્તામાં રહેલા હાય છે ત્યાં સુધી શરીરની સાથે કે આત્માની સાથે ઇતર પુદ્દગલાના સયાગ થતા નથી, એટલે કર્માંનાં કુળસ્વરૂપ સુખ-દુઃખના પણ ભેગ થતા નથી. કમ ભાગવવું એટલે આત્માની સાથે રહેલા કમ પુદ્દગલાનુ' છૂટ્ટું પડવુ અને કફળ ભોગવવુ. એટલે કમ છૂટાં પડતી વખતે આત્માને સુખ-દુઃખના અનુભવ થા. કની અનેક ભિન્ન ભિન્ન પ્રકારની પ્રકૃતિયા બતાવી છે તેમાં સુખ-દુઃખ આદિની ભાવના ઉત્પન્ન કરનાર માહ કમ`ની પ્રકૃતિયેા છે. બીજા કર્મોની શુલ અથવા અશુભ પ્રકૃતિયેાના ઉદ્દયમાં શુભ્ર તથા અશુભ પુદગલાને શરીર સાથે સ ંબંધ ભલે થાય પણ જ્યાં સુધી મેહુ કર્મની પ્રકૃતિ ઉદ્યમાં સાથે ન ભળે ત્યાં સુધી આત્મા સુખ–